“Vergeet niet: wij zijn vluchtelingen!” Emeritus-bisschop van de Evangelisch-Lutherse Kerk in Jordanië en het Heilige Land (ELKJHL), Munib Younan, heeft het zijn kinderen en zijn kleinkinderen steeds voorgehouden, ook al zijn ze allemaal in het leven goed terecht gekomen. Munib Younan werd in 1950 geboren in Jeruzalem, als zoon van Palestijnse ouders die hebben moeten vluchten uit Bir Seb’a, een stad in de Negev woestijn die in 1948 werd bezet door het Israëlische leger. De stad veranderde in een jaar tijd compleet van bevolking. Van een stad waar moslims en christenen woonden, werd Bir Seb’a een stad van bijna uitsluitend joden.
Constructief nationalisme
Younans ouders, orthodoxe christenen, vonden onderdak in een klooster, vlakbij de lutherse kerk in Jeruzalem. Younan, houder van de speciale vluchtelingenstatus van de UNRWA (een op Palestijnse vluchtelingen gerichte organisatie van de Verenigde Naties) werd omarmd door de lutheranen. De lutherse kerk zorgde voor de scholing van de jonge Younan, die gedurende zijn hele jeugd geen joden tegenkwam, maar opgroeide met voornamelijk islamitische vrienden in het oude Jeruzalem. Op een gegeven moment voelde hij de roeping om dominee te worden. Met een studiebeurs van mensen in Finland die iets voor Palestijnen wilden betekenen kon hij maatschappelijk werk in Finland studeren. Toen hij er theologie achteraan wilde plakken, kreeg hij van een Israëlische official verlenging van zijn verblijf in Finland “omdat je christen bent”, zo schrijft Younan in zijn boek Witnessing for Peace: In Jerusalem and the World (2003) . “In Israël hebben rooms-katholieken mij verstopt en hebben daarmee mijn leven gered. Als het niet vanwege christenen was, was ik nu niet hier geweest.” In 1976 werd hij geordineerd in Jeruzalem. Van 1998 tot zijn emeritaat in 2018 was Younan bisschop van de ELKJHL, van 2004-2010 vice-voorzitter voor Azië van de Lutherse Wereldfederatie en voor diezelfde LWF voorzitter van 2010 tot 2017. Younan had, net als velen van zijn leeftijdsgenoten, verbitterd kunnen worden. Hij werd het niet. Hij herinnert er in zijn boek aan dat wat voor de Israëli’s geldt als onafhankelijkheidsdag om te vieren, Jom Haätsmaoet, voor de Palestijnen een dag van rouw, al-Nakba (de ramp) is. Hij waarschuwt voor slachtofferschap, terwijl hij onvoorwaardelijk het leed van zijn volk erkent. Younan pleit voor een constructief nationalisme, waarin voor hem ook ruimte is voor het lijden van de Israëli’s. Het is zijn terugkerend gebed dat zijn kinderen en kleinkinderen op een dag met hun Israëlische broeders en zusters kunnen samenleven in een rechtvaardige vrede. “We hebben zeker oog voor de veiligheid van Israël, maar we geloven ook dat de veiligheid van Israël afhangt van de vrijheid en gerechtigheid voor Palestijnen. En die is weer afhankelijk van de veiligheid voor Israël.”
Toekomst bieden
“Ik noem altijd twee dingen als het gaat over het bieden van toekomst aan mensen: onderwijs, en de inspanning van landen om diepgravend na te denken over het postkolonialisme.” Younan gaat in een ademteug door op het eerste: “Onderwijs, kennis is het allerbelangrijkste voor vluchtelingen. Politiek investeren moet ook, maar politiek is gebaseerd op economie en niet op rechtvaardigheid. Als je mensen de kans geeft om kennis te vergaren, kunnen ze een toekomst opbouwen, kunnen mensen afwegingen maken. Met onderwijs en kennis ga je bitterheid te lijf, voorkom je extremistische ideeën en zorg je voor de ingrediënten voor vrede en gerechtigheid.”
Nu, in tijden van het broze akkoord tussen Hamas en Israël, na de destructie van Gaza en de hernieuwde aanvallen op de Westbank, benadrukt bisschop Younan om het onderwijs voor kinderen onmiddellijk weer op te starten. “Ik doe een dringend beroep op overheden, en in dit interview specifiek de Nederlandse overheid, om de UNWRA te ondersteunen. Die dienst van de Verenigde Naties is de enige instantie die onmiddellijk onderwijs kan brengen. Onderwijs is de sleutel op weg naar vrede.”
“Geef landen en hun inwoners de tijd en vrijheid om een eigen democratie te ontwikkelen, in hun eigen context.”
Postkolonisatie en de opgelegde staatsinrichtingen zijn een grote wortel van conflict. “Waarom zouden landen een door het Westen opgelegde democratie moeten hebben? Geef landen en hun inwoners de tijd en vrijheid om een eigen democratie te ontwikkelen, in hun eigen context.” Daar is vanzelfsprekend ook onderwijs voor nodig, stelt Younan. “We kunnen daarin veel van Europa leren. Ook in Europa was er niet op stel en sprong inspraak van de hele bevolking. Waarom is het zo moeilijk om ‘sorry’ te zeggen tegen vroeger gekoloniseerde landen? Biedt die excuses aan en geef die excuses inhoud, dan kan een land verder. Ik vind de Emiraten een groot voorbeeld, los van het feit dat daar schending van mensenrechten plaatsvindt. In vijftig jaar tijd zijn de bewoners van dat land trots geworden op hun land en gebruiken ze hun eigen bronnen voor hun eigen bevolking. Ze zijn daadwerkelijk onafhankelijk.”
De plicht om profetisch te zijn
Kerken zouden een grote aanjagende rol moeten spelen in het bevorderen van onderwijs en ontwikkeling van bestuur in deze postkoloniale tijd. In de universele kerk, gelovend in welke traditie dan ook, gelden waarden en normen. ‘Ja, ook ik ben bisschop geweest voor allen, maar dat betekent niet dat ik radicalisering of uitsluiting óók goed moet keuren. Ik moet niet bang zijn om het gesprek aan te gaan met mensen die oordelend zijn en rechtvaardigheid uit het oog verliezen.’ Hij haalt het voorbeeld aan van leidend luthers bisschop Tamás Fabiny in Hongarije, die juist door wél vluchtelingen op te vangen en te helpen een vuist maakte tegen de seculiere macht van minister-president Viktor Orbán. Fabiny werd publiekelijk verguisd en velen keerden de kerk de rug toe. “We zijn geestelijken in een kerk van God. We zijn niet gebonden aan een land. Er zijn geen grenzen. Dat betekent dat de kerk moet leven naar het voorbeeld van God, naar het voorbeeld van Jezus, de Heilige Geest. Mensen zijn gelijkwaardig, de een is niet meer of minder dan de ander. Dus hebben kerken en missieorganisaties de plicht om mensen ook in staat te stellen een leven in gelijkwaardigheid, vrede en gerechtigheid te leven. Je hebt de plicht om ook profetisch te zijn.”
“Luther, in zijn tijd, zei het al: als mensen honger hebben moet je ze voeden en niet bekeren.”
Younan is heel duidelijk over de zorg voor vluchtelingen en mensen in nood: “Missieorganisaties en kerken, denk niet aan bekeren. Denk niet in termen als ‘we weten wel wat goed is voor hen.’ Als mensen op hun zwakst zijn, wat ze zijn als ze huis en haard hebben verlaten, als ze geen toekomst zien, als ze in nood zijn, dan moet je ze spiritueel met rust laten. Luther, in zijn tijd, zei het al: als mensen honger hebben moet je ze voeden en niet bekeren. Je doet al genoeg als je jezelf laat leiden door de zorg voor de naaste. Bovendien, als mensen zich al bekeren, is dat dan niet uit een belangenafweging? In hun hart zullen ze dan niet bekeerd zijn.” In de Golfoorlog namen de Amerikanen bijbels mee, deelden ze uit en drongen aan op bekering. Dat had een enorm nadelig effect op alle Arabische christenen. Het leven werd er in de samenlevingen met een moslim-meerderheid niet gemakkelijker op.
Bitterheid en liefde
Een paar weken geleden nog werd Younan benaderd door een vader van een 9-jarige zoon die met zijn gezin in een vluchtelingenkamp woont en werkt. Het kind was bang, plaste sinds kort weer in bed en droeg, tot grote schrik van zijn vader een steen in zijn broekzak. Vader leeft met een constante angst dat zijn zoon gedood zal worden als zijn angst en frustratie eruit komen. Hoe, vroeg de vader aan de bisschop, moet ik hier nu mee om gaan? Al pratend zocht de bisschop met de vader naar een manier om de gevoelens bij de 9-jarige om te draaien. Samen kwamen ze erop uit dat fysieke nabijheid, een tijdje bij vader en moeder slapen, een knuffel, het gesprek over de zorg om de angsten in het hoofd van de jongen, het voorhouden dat je een keuze hebt, ook als 9-jarige, de beste voorlopige antwoorden zijn. Een keus tussen bitterheid en liefde: “Liefde,” zo zegt Younan, “samen met onderwijs, is het belangrijkste voor een rechtvaardige toekomst.”
Praxedis Bouwman is bestuurslid van de NZR.
Foto: met dank aan LWF/Albin Hillert