Jaren geleden had ik het voorrecht om de Chinese kunstenaar He Qi te begeleiden tijdens zijn tijd in Oxford, als artist in residence bij CMS. Eén onderdeel daarvan was het opzetten van een tentoonstelling van zijn werk in de kapel van één van de colleges verbonden aan de Oxfordse universiteit. Toen alle schilderijen hingen, kwam een Amerikaanse sponsor van het college kijken. Na een snelle blik sprak hij de gedenkwaardige woorden: “I’ll buy them all…” En plotseling werd kunst gedegradeerd tot handelswaar.
Nu, vele jaren later horen we de president van Amerika ons vertellen dat hij weet wat de oplossingen zijn voor de verschillende wereldproblemen. Veiligheid tegenover Rusland? Hij zal Groenland kopen. Herstel van het totaal vernietigde Gaza? We maken er een Amerikaans resort van, Rivièra aan de Middellandse Zee.
Geld geeft macht! Wie geld heeft kan kopen, kan anderen voor zich laten lopen, kan de wereld naar de eigen hand zetten.
Geld brengt tunnelvisie
Wie geld heeft kan zelfs goed doen in de wereld – of op zijn minst denken goed te doen – en daarbij gelijktijdig het eigen belang en de vermeerdering van eigen vermogen en status nastreven. En de mensen in Groenland, Gaza, maar ook wij in Europa, voelen op dit moment acuut aan hoe diep problematisch dit is. Ruimte om zelf te dromen, te verlangen, te spreken, te zoeken, bestaat niet meer.
Echter, het feit dat mensen met veel geld hun leven materieel op orde hebben, betekent niet noodzakelijkerwijs dat ze ook meer wijsheid, kennis of kunde hebben. En het betekent zeker niet dat ze automatisch beter weten wat goed is voor de ander. Want wat als het voor mensen in Gaza veel belangrijker is om geworteld te zijn in het eigen land, het thuisland, dan in een mooi nieuw huis te wonen? En wat als het leven in de thuis-gemeenschap, samen met de mensen met wie men al zo lang het land en leven deelt, veel belangrijker is dan materiële welvaart in een land ver van huis?
Geld brengt tunnelvisie. De wereld lijkt te koop.
Ook in Europa ervaren we nu hoe ongemakkelijk dit is, hoe onrechtvaardig ook. We ervaren dat in het gebulder van de rijke wijsheid en macht onze stem in het niets lijkt te verdwijnen. Wie luistert er naar ons? Waar kunnen we opstaan voor onze waarden? Hoe kunnen we pal staan voor onze visie?
Ongelijkheid in zendingsrelaties
En ik begin me steeds meer af te vragen: in hoeverre kan deze ervaring van ongemak, van zorg en weerstand, ons helpen om iets beter te begrijpen hoe de realiteit van ongelijkheid ook in zendingsrelaties een rol heeft gespeeld en nog steeds kan spelen?
Heeft zending niet veel goeds gebracht? Is het evangelie niet verkondigd en geleefd? Zijn er geen goede scholen gebouwd en ziekenhuizen gesticht? En heeft dit niet bijgedragen aan een ervaring van heil in de maatschappij? Zeker! Juist afgelopen zomer nog benadrukten de studenten in de Centraal Afrikaanse Republiek deze realiteit, tijdens gesprekken over de doorwerking van het koloniale verleden als deel van de cursus missiologie. Ze gaven aan dat we dit niet mogen vergeten of aan de kant mogen schuiven. Doen we dat wel dan wordt dekolonisatie weer een Westers project, volgens hen.
Will we buy them all?
Maar deze studenten vertelden ook verhalen over christelijke organisaties die zeggen te willen luisteren naar wat lokale gemeenschappen verlangen, en die dan denken dat ze dat ook gelijk maar even kunnen regelen. De organisaties geven tenslotte het geld. Zij moeten ook verantwoording afleggen naar de eigen achterban, en daarom mogen zij bepalen waar de uiteindelijke prioriteiten liggen. Projecten, met doelstellingen voor groei, voor beter, voor meer. Will we “buy them all?”
Is dit werkelijk wat de lokale gemeenschap zoekt? Zijn dit werkelijk de lokale prioriteiten? Of verdwijnt de lokale stem nu ook in het gebulder van aangenomen wijsheid, toewijding en… rijkdom en macht? De studenten, mensen aan de zogenaamd ontvangende kant, vertelden over de ervaring van klein worden, afhankelijk worden, van vernedering en marginalisering, ondanks alle goede bedoelingen.
“GIVE US FRIENDS”
In 1910 sprak V.S. Azariah, tijdens de zendingsconferentie in Edinburgh, de inmiddels gevleugelde woorden: “For all the ages to come the Indian Church will rise up in gratitude to attest the heroism and self-denying labours of the missionary body. You have given your goods to feed the poor. You have given your bodies to be burned. We also ask for love. GIVE US FRIENDS.”
Als we nadenken over relaties in zending, over grenzen van verschil heen, dan vragen we ons vaak af wat goed is. We zoeken naar best practices voor wederkerigheid en gelijkwaardigheid.
De huidige ervaring van het verlies van onze stem en van aan het kortste eind te trekken in relatie tot de wereldmachten, tot Mr. Trump en Mr. Musk, brengen voor mij een diepere laag aan in de reflecties over relaties in zending. Ook in deze relaties gaat het niet alleen om wijsheid, het gaat ook om ervaringen, om emoties, en ten diepste om de existentiële ruimte werkelijk en volledig medemens te kunnen zijn. Medemens voor Gods aangezicht, samen als broeders en zusters in een gebroken wereld.
Het evangelie kan niet met minder toe!
Beeld: Ryan McGuire (Pixabay)