In de eerste mail die ik van de redactie van Tussenruimte kreeg werd me gevraagd naar de gevolgen van de financiële crisis op het diaconaat.
Net terugkomend van een Europese conferentie over vluchtelingen in Europa, waarbij ook de financiële crisis een punt van orde was, meldde ik dat ik wel het een en ander kon zeggen van de invloed op het werk van kerken tav vluchtelingen. En natuurlijk is die invloed er ook. Maar de invloed van 9/11 is natuurlijk juist op het terrein van vluchtelingen een veel grotere.
Invloed op vluchtelingenstromen
Vluchtelingenstromen ontstaan er bij oorlog, en geweld. Kijk op dit moment naar het Midden-Oosten, naar de oorlogen in Irak en Afghanistan, welke een rechtstreeks gevolg waren van 9/11, de voortdurende oorlog in Somalië. Oorlogen brengen vluchtelingenstromen op gang. In 2001 vroegen 36.800 Afghanen om asiel in Europa, waarvan 3600 in Nederland. ( cijfers CBS) In 2002 ontvluchtten een 400.000 Irakezen hun land, Irak was het eerste land dat werd binnengevallen na 9/11.
Naast de invloed die 9/11 op de vluchtelingenstromen had en heeft, heeft natuurlijk ook een wereldwijde financiële crisis invloed op vluchtelingenstromen. Armoede doet vluchtelingenstromen op gang komen. Ook al wordt armoede niet genoemd in de conventie van Geneve ( het Vluchtelingenverdrag ) en asielzoekers krijgen in Europa niet een status als honger hen deed vluchten naar Europa. Als we het Bijbelverhaal lezen van Jacob die met zijn zonen naar Egypte gaat omdat er hongersnood heerste, zetten we daar geen vraagtekens bij, maar wie in deze tijd vanwege honger naar een ander land gaat, kan geen recht doen gelden volgens internationale verdragen, en hier in Europa, wordt je gewoon terug gestuurd. Toch komen vluchtelingenstromen op gang als gevolg van toenemende armoede. NRC schreef al in januari vorig jaar:
Vooral in ontwikkelingslanden en opkomende economieën trekt de economie weer aan, maar de naweeën van de financiële crisis zullen dit jaar extra 64 miljoen mensen veroordelen tot armoede. De voorspelling staat in het rapport Global Economisch Prospects 2010.
Toenemende armoede, en mede door de klimaatcrisis toenemende honger, ondanks alle millenniumdoelen, en dus gaan grote groepen mensen , zoals in de tijd van Jacob op pad, op zoek naar een bestaan. Zo is er dus wereldwijd in elk geval een verband tussen 9/11, en financiële crisis en vluchtelingenstromen wereldwijd. Daarbij spelen zeker ook nog andere factoren een rol, oa de klimaatcrisis.
Overigens mag je zelfs een samenhang vermoeden tussen 9/11 en de financiële crises, immers veel budget werd gestoken in het oorlog voeren, en de politieke focus was meer gericht op de oorlog dan op de budgets en de economie.
HULP
In de vorige alinea hebben we geconstateerd dat als gevolg van 9/11 en de economische crisis vluchtelingenstromen toenemen, maar gelijktijdig met deze toename zien we hulp en bereidheid tot hulp afnemen. In Trouw van 13 september 2011 lezen we in een artikel van Hans Koch in de Verdieping:
Net nu Afrika betere groeicijfers laat zien, slaat de wereld- economie op tilt. Door de financiële crisis zullen donoren en investeerders waarschijnlijk minder happig zijn om hun geld in Afrika te steken. Alle aandacht gaat nu uit naar ministers van financiën, centrale bankpresidenten, analisten en meester-beleggers als Warren Buffet. De ministers voor ontwikkelingssamenwerking doen er even niet toe. En Afrika? …De kans is groot dat Afrika vooral wordt geraakt door het niet nakomen van afspraken. De vraag is of China, nu de wereldeconomie wordt geremd, wel zo zwaar blijft investeren in Afrika. In 2006 werd voor 7 miljard dollar aan afspraken gemaakt over investeringen in de infrastructuur. De Wereldbank vreest dat veel van de afspraken op de lange baan worden geschoven. Gewoon omdat er geen financieringsmogelijkheden zijn.
Maar ook de afspraken die er binnen Europa werden gemaakt over de opvang en procedures van asielzoekers worden niet nagekomen. Tijdens de genoemde Europese kerkelijke bijeenkomst in Boekarest over vluchtelingen, kwamen vooral Griekenland, Italië en landen in Oost Europa met verhalen over ontoelaatbare situaties voor de binnenstromende asielzoekers, schending van diverse verdragen als gevolg van de enorme toename van aantallen asielzoekers, en een gebrek aan financiële middelen. In Griekenland verblijven grote groepen alleenstaande minderjarige asielzoekers op straat, bij gebrek aan opvangcapaciteit, en ook de kerken zien geen mogelijkheden op dit probleem op te lossen.
Op zoek naar kinderen van vluchtelingen in Nederland, kwam een directeur van een kerkelijke hulporganisatie in Griekenland aan bij een kerkelijk geregelde opvangplaats, een jongetje van 8 en een meisje van 11 deelden de kamer met een hen onbekende man van 42. Een jongen van 14 die er eigenlijk ook bij hoorde kreeg geen plaats, hij moest op straat verblijven. Alleen geld uit Nederland zorgde er voor dat de kinderen die onderweg zijn naar hun ouders in Nederland toch een zekere bescherming krijgen.
Ook in Nederland zien we dat onder druk van financiële krapte, en niet in de laatste plaats door de afnemende bereidheid om mensen uit knelsituaties op te vangen de hulp aan mensen afneemt. Steeds meer moeten vluchtelingen zelf betalen voor zaken die verdragsrechtelijk geregeld zijn, zo zijn de leges die nodig zijn om een asielprocedure te voeren zo hoog geworden dat je kunt spreken van een ontoegankelijkheid van het rechtssysteem voor minder draagkrachtige asielzoekers. Bij gezinshereniging , een recht voor vluchtelingen, moet eerst een inburgeringscursus worden gevolgd, en de cursus en examengelden moeten zelf worden betaald. Of het betreffende gezin in een ontwikkelingsland woont doet niet ter zake, en de examengelden zijn zeker voor deze groep een onneembare barrière.
De vrouw van een vluchteling die als gevolg van marteling arbeidsgehandicapt was geworden werd gevonden. Volgens verdragen was er recht op gezinshereniging, maar de vrouw, die analfabete was moest een examen afleggen in een ambassade die 800 kilometer van haar woonplaats af lag. Omdat na 1 april de eisen zwaarder zouden worden, was er voor de vluchteling in Nederland niet genoeg tijd om het geld voor examen bijeen te sparen, Kerk in Actie werd geconfronteerd met een hulpvraag. (overigens haalde de mevrouw wonderwel dit examen en zal het echtpaar een dezer weken worden herenigd)
Tegelijkertijd zie je dat de financiële druk op organisaties die vluchtelingen en migranten bijstaan toeneemt, en de eerste organisaties zijn reeds verdwenen. Zowel lokale overheden als de landelijke overheid draaien hun subsidiebeleid terug. Overigens geldt deze tendens ook voor organisaties die andere gemarginaliseerde mensen in Nederland bijstaan. En daar waar individuele mensen in de marges van de samenleving te maken krijgen met hogere kosten en minder financiële hulpmiddelen, krijgen ook die organisaties die hen hierin bijstaan, en die voor hun rechten opkomen minder financiële armslag, verdwijnen soms totaal, of moeten zich vooral bezig houden met het eigen overleven. Bij Kerk in Actie zien we een toename van het aantal organisaties dat een beroep doet op kerkelijk financiële hulpverlening, maar kerken zijn niet bij machte de gaten die hier ontstaan op te vullen.
Vreemde fenomenen
Te midden van deze ingewikkelde tijden doemen nieuwe fenomenen op, zo vanzelfsprekend gebracht dat ieder het gewoon schijnt te vinden. Een tijdlang hebben we geloofd in de maakbaarheid van de samenleving, en nu we deze werkelijkheid hebben verlaten, immers de maakbaarheid is er maar zeer gedeeltelijk, krijgen individuen die zich in de marge van de samenleving bevinden deze maakbaarheid in handen geworpen onder de term: eigen verantwoordelijkheid. En welk weldenkend mens kan ontkennen dat ieder een eigen verantwoordelijkheid heeft. Met eigen verantwoordelijkheid in handen te leggen van diegenen, die zuchten onder de druk die door bezuinigingen en nieuw beleid op de persoonlijke schouders worden gelegd, onttrekt de overheid zich van de verantwoordelijkheid om zorg te hebben voor hen, met de bijbehorende financiële consequenties Voor gehandicapten, vluchtelingen, Wajongers, ( jonge mensen met een arbeidshandicap) chronisch zieken, ouderen doemt een verantwoordelijkheid op die zij niet kunnen dragen, en als ze er niet uitkomen is het dus gewoon eigen schuld, dikke bult. Niet toegelaten vreemdelingen, die niet terug kunnen naar het land van herkomst, hebben hun verantwoordelijkheid niet genomen, en kunnen worden gestraft omdat zij zich niet legaal in ons land bevinden. Zij zullen straks beboet worden, en als ze dit niet kunnen betalen is dit toch ook de eigen verantwoordelijkheid, en zullen ze in de cel belanden. De samenleving is dan wel niet maakbaar, maar het is mogelijk om dit af te wentelen op de zwaksten. Eigen verantwoordelijkheid, ieder die crisis situaties in zijn leven heeft meegemaakt weet dat dit niet voor alles opgaat, en juist in de moeilijkste situaties een te vermijden term is. En daar waar het gaat om mensen die zich in de samenleving in de moeilijkste positie bevinden, pas t het een overheid om beleid te maken zodat gewaarborgd blijft dat mensen zolang en zo veel mogelijk zelf verantwoordelijkheid kunnen blijven dragen. Een goed begrip dus, maar in tijden van financiële crisis verkeerd gebruikt, met veel onverdraagbare gevolgen.
Niet ieder risico is met maatregelen uit onze samenleving te bannen
Een ander fenomeen van deze tijd is veiligheid. En al weer, welk weldenkend mens is er op tegen dat we ons bevinden in een veilige samenleving. Maar als het begrip wordt gebruikt om steeds meer maatregelen te nemen waardoor het samenleven voor grote groepen mensen onveilig wordt, en ook onvrijer, dan moet je wel gaan nadenken. Niet elk risico is met maatregelen uit onze samenleving weg te bannen. In de voeding van de angst en afkeer van de Islam, vooral ontstaan na 9/11 is de vreemdelingenhaat toegenomen, en dit is een gevaar voor de samenleving. De wijze waarop er over dit thema wordt gesproken, ook en vooral in ons parlement, duidt op een afname van beschaving. Vaak wordt daarbij gesteld dat de groei van het aantal moslims een bedreiging vormt voor onze beschaving, maar in de fenomenen zojuist geschetst zie je een dreiging van de vernietiging van onze beschaving van binnen uit.
Afrondend
Ik heb in dit artikel slechts een aantal verbanden aangetipt. Kerken zijn op het terrein van vluchtelingen, armoede en zorg via een aantal Europese kanalen met elkaar verbonden, spreken met elkaar over deze thema’s, ook over de invloed van crises , en de bedreigingen hiervan. Kerken in Europa moeten niet nalaten om samen richting te zoeken.
We geloven samen dat we de wereld hebben gekregen als plaats waar het gaat om het Leven, als we steeds in gedachten houden dat de Wereld niet het doel is, maar de plaats waar het Leven plaats vindt en tot ontwikkeling komt, als het echt om het Leven gaat, dan zijn maatregelen waar juist de ‘weduwe, wees en vreemdeling’nog meer in de knel komen verwerpelijk, en moeten we in staat zijn om als kerken een weg te wijzen die begaanbaar is en leidt tot leefbare samenleving, ook in tijden van crises.
— Geesje Werkman is projectmanager bij Kerk in Actie.