Onder het motto “Under God’s blessing, shaping the future” komen van 15 tot en met 20 juni vertegenwoordigers van de 114 orthodoxe, protestantse, anglicaanse en oud-katholieke lidkerken van de Conference of European Churches (CEC), een soort van Europese “Raad van Kerken”, in Tallinn bijeen. Namens de Nederlandse Zendingsraad neemt Nienke Pruiksma deel als waarnemer.
“Under God’s blessing, shaping the future”. Een ambitieuze titel voor een conferentie van kerken in een context waar ze veelal noch de meerderheid van de bevolking, noch, in sommige gevallen, de meerderheid van de Christenen vertegenwoordigen. Hoe zet je je als kerken dan toch in voor Gods missie van vrede en gerechtigheid?
De manier waarop de conferentie dit thema uitwerkt is door de deelnemers mee te nemen langs de politieke, sociologische en vervolgens theologische dimensies van onze context(en) in de keynote speeches. Hieronder volgt een impressie van de keynote die ingaat op hoe kerken en christenen elkaar kunnen ondersteunen in situaties van politieke repressie.
De naam van de vrouw die de openings keynote zou verzorgen bleef lange tijd onbekend: in het programma stond slechts “female keynote speaker”. Dit bleek om veiligheidsredenen: de spreker was Sviatlana Tsikhanouskaya, leider van de Wit-Russische democratische beweging, die tegenwoordig in ballingschap in Litouwen leeft met haar kinderen. Haar man is een van de vele duizenden politieke gevangenen die door het dictatoriale regime van Lukashenko in de gevangenis zijn gezet. Als de verkiezingen in 2020 eerlijk waren verlopen, was zij president van Wit-Rusland geweest. De vervalste verkiezingsuitslag die Lukashenko in het zadel hield waren de aanleiding tot grote vreedzame protesten met honderdduizenden deelnemers.
Na de Russische inval in Oekraïne heeft zij een transitiekabinet gevormd en tracht vanuit Litouwen zowel te voorkomen dat Wit-Rusland de oorlog wordt ingetrokken als het aanzetten tot burgerlijke ongehoorzaamheid en tot sabotage die het Rusland moeilijker maken om van de Wit-Russische infrastructuur en het grondgebied gebruik te maken om hun militair personeel en materieel te verplaatsen.
In haar keynote ging ze in op hoe in die politieke context christenen en kerken onderdeel zijn van het vreedzame verzet, zonder de keerzijde van het verhaal te mijden: ze zijn ook onderdeel van diegenen die samenwerken met het regime. Centrale begrippen in haar verhaal zijn broederschap en zusterschap. Onder het mom van broederschap houdt Rusland Wit-Rusland in een verstikkende omhelzing. Onder het mom van broederschap is Rusland Oekraïne binnengevallen. Ze was heel duidelijk in het verbinden van het lot van Wit-Rusland en dat van Oekraïne: beide ondervinden de verstikkende en dodelijke gevolgen van de “brotherly hug” van Rusland.
Maar, zei ze, dat is geen broederschap. Broederschap is een relatie van gelijken. En dat is wat de vreedzame protesten in de herfst van 2020 beoogden: een nieuwe vorm van broederschap vinden. Het was in diezelfde periode dat Paus Franciscus de encycliek Fratelli Tutti publiceerde en zijn visie op broederschap als een samenleving waarin de waardigheid van iedere persoon wordt erkend, gerespecteerd en gewaardeerd uiteenzette.
Tsikhanouskaya zei: A dream of such a fraternal society of solidarity was inspiring us in Belarus in our struggle against tyranny. In promoting democratic transformations, people of Belarus have chosen the path of non-violence against violence; love against hatred; creativity against brutality; solidarity against confrontation.
En, gaf Tsikhanouskaya aan, deze zoektocht naar een nieuwe invulling van broederschap was ook een oefening in zusterschap: vrouwen waren en zijn integraal onderdeel van de protesten en het verzet. In hun vreedzame verzet trachtten zij de humaniteit van de tegenstanders te bewaren, maar die houding kwam niet terug van de andere kant: de prostesten werden met geweld uiteengeslagen en de controle die het regime op de bevolking uitoefent werd nog groter.
Geweldloosheid is essentieel voor de democratische oppositie, waaronder ook vele priesters, een aantal patriarchen en vele gelovigen zijn: het is de enige weg als je echt gelooft in rechtvaardigheid, wet, moraal en geweten. Dit is de grootste bedreiging voor een dictatoriaal regime dat drijft op geweld en controle. Geweldloosheid is de enige manier om duurzaam te overwinnen, een morele overwinning te bereiken.
En dit, aldus Tsikhanouskaya, legt een grote verantwoordelijkheid bij Christelijke gemeenschappen, omdat zij richting geven in hoe moraliteit vorm te geven in de wereld van vandaag: Religious communities, Churches and individual Christians can play a significant role in promoting peace in the society, maintaining hope under tyranny, and contributing to democratic transformations. People, whose faith teaches them not to kill, not to steal, not to bear false witness, who honor God more than political leaders, whose moral strength is empowered by their belief – are extremely dangerous for dictatorships and extremely needed in democracies.
En haar oproep aan de kerken in Europa was dan ook om hun broeders en zusters in Wit-Rusland en Oekraïne bij te staan, door bijvoorbeeld met (religieuze) leiders in gesprek te gaan, zich in te zetten voor de rechten van politieke gevangenen en hun toegang tot pastorale ondersteuning, te bidden, te blijven bidden en zonder aarzelen hun stem in te zetten voor ware vrede, waar broederschap en ware liefde.
Afbeelding: Albin Hillert/CEC