In Edinburgh 1910 was men het erover eens dat moslims met respect behandeld moeten worden, maar er was over het algemeen minder sympathie of waardering voor de islam dan voor andere religieuze tradities. Inmiddels honderd jaar verder is hierin nauwelijks verandering gekomen. Misschien is het goed om bij onszelf na te gaan of onze achterdocht, vooroordeel en angst voor de islam niet een uiting is van onze liefdeloosheid voor onze moslim-naaste. Eén kenmerk van naastenliefde ten aanzien van moslims is dat we geen karikatuur van hen maken, maar bereid zijn te luisteren naar hun eigen verhalen.
Ik kom nogal eens christenen tegen die ervan overtuigd zijn dat er sprake is van een geplande islamisering van Europa. Veel christenen geloven ook dat de islam op gespannen voet staat met de Europese normen en waarden en citeren daarbij uitspraken van fundamentalistische moslims en wijzen op aanslagen door islamitische extremisten die de laatste jaren ook in Europa plaatsvinden.
Donkere kanten aan de islam zijn onmogelijk te ontkennen, maar christenen zijn niet de enigen die zich daar zorgen over maken. Onlangs riepen twee moslims mijn hulp in, omdat ze sterke vermoedens hadden dat enkele moslimleiders die zij kennen, hun invloed aanwenden om islamitisch extremisme ingang te doen vinden in Nederland.
Ik heb zelf veel contact met moslims en ik laat graag drie van hen aan het woord over hun beleving van de islam en hun verwachtingen omtrent de toekomst. De eerste spreekt over de ‘verkazing van de islam’ in Nederland, de tweede maakt duidelijk dat de sharia niet op gespannen voet staat met het westers rechtssysteem, en de derde maakt zich sterk voor een liberale islam.
Anass Bendrif is van Marokkaanse afkomst en kwam naar Nederland om zijn studie voort te zetten. Aan de Universiteit van Tilburg studeerde hij Interculturele Communicatie. Zijn onderzoekscriptie handelde over de religieuze beleving van de tweede generatie Marokkanen in Nederland. Hij nam deel aan nationale en internationale conferenties over de positionering van de islam in Europa en werkt momenteel als projectmedewerker bij FORUM, instituut voor multiculturele vraagstukken.
‘Verkazing’ van de islam
‘In demografische zin zal er nog sprake zijn van groei’, verwacht Anass Bendrif, ‘maar tegelijkertijd zal de islam meer vernederlandsen, verkazen’ zogezegd. De tekst van de geschriften (Koran en Hadith) blijft intact, maar de interpretatie verandert. De Poldermoskee in Amsterdam-Slotervaart bijvoorbeeld wordt door sommigen als liberaal bestempeld, maar je zou het ook een fundamentalistische moskee kunnen noemen. Immers, verschillende pijlers van de Poldermoskee, zoals het vervullen van een maatschappelijke rol en een grotere rol voor vrouwen, gaan terug tot de tijd van de profeet en in de Ka’aba in Mekka kwamen mannen en vrouwen in dezelfde ruimte bijeen.
Andere voorbeelden van de vernederlandsing zie je in de beleving van de islam door de tweede generatie moslims, aan het groeiend aantal vrouwen dat een rol speelt in het religieuze leven. Je zou kunnen zeggen dat de islam steeds meer gezuiverd wordt van culturele invloeden en dat de ware religie daardoor naar buiten komt. Het is jammer dat de media onevenredig veel aandacht geven aan de donkere kant van de islam en niet of nauwelijks oog lijken te hebben voor de ‘verkazing van de islam’ in Nederland.’
Het onderzoek van Bendrif naar de religieuze beleving van de tweede generatie Marokkanen laat zien dat jongeren religieuzer zijn dan hun ouders, hoewel zich dat niet uit in een toenemend moskeebezoek of het zich strikt houden aan de verplichte gebeden. ‘Hun religiositeit is meer een way of life, die zich uit in hun houding, bijvoorbeeld ten aanzien van ontwikkelingen in het Midden-Oosten.’
‘Bij de islam is dawah (propaganda) vooral gericht op lauwe of afvallige moslims. Veel mensen hebben het stereotype beeld dat de islam een godsdienst van het zwaard is, maar de verspreiding van de islam vond vooral plaats via handel. Wanneer er sprake is van jihad, was dat een verdediging, bijvoorbeeld tegen niet-moslims, Byzantijnen, Perzen. In de beginperiode van de islam kenden moslims vervolging.’
‘De islam is een individualistisch geloof. Je hebt liberale moslims en religieuze moslims. Er is wel sprake van een islamisering in de islamitische wereld. Een voorbeeld daarvan zie ik in mijn eigen familie.Mijn moeder liep in een korte rok, terwijl mijn zus in een lange jurk met hoofddoek loopt. We moeten meer onderscheid maken tussen de fundamentalistische moslims en extremisten die de islam gebruiken om op een gewelddadige manier hun politieke zin door te drijven. Fundamentalisme is een christelijk begrip, het verwijst naar de intentie van een christelijke stroming om terug te gaan naar de fundamenten van het geloof. Zulke mensen heb je in de islam ook. Maar een fundamentalistische moslim zou uitstekend binnen de Nederlandse rechtsstaat kunnen functioneren. Er bestaat geen conflict tussen de islam en de westerse normen en waarden. En de sharia is niets anders dan een jurisprudentie om het levenspatroon van een moslim in te kaderen. Ik vind het jammer dat te vaak de islam wordt beschouwd als het probleem en niet als een deel van de oplossing.’
Mr. Famile Arslan is oprichter en directeur van Arslan Advocatenkantoor in Den Haag. ‘Ik beschouw mezelf als Nederlandse, Turkse en moslima. Ik heb de Nederlandse nuchterheid, de islamitische barmhartigheid en de Turkse hoffelijkheid.’
In elkaars keuken kijken
Het valt Famile Arslan op dat ze de laatste tijd vooral aangesproken wordt op haar moslim-zijn. ‘Maar dat is niet het enige dat ik ben. Moslim-zijn is geen obstakel waardoor je een bepaald deel van je hersenen niet langer kunt gebruiken.’
Moslims in Nederland moeten volgens haar meer gebruikmaken van hun burgerrechten. ‘Ik hecht er waarde aan dat moslims op een gelijke manier als andere geloofsgemeenschappen vertegenwoordigd zijn, in het bijzonder onderwijs, bij het verlenen van zendtijd op radio en tv en bij geestelijke verzorging in ziekenhuizen en gevangenissen.’
‘Ik vind het jammer dat sociale problemen worden geïslamiseerd, omdat het een miskenning is van de werkelijke achtergrond. Invloeden van migratie, verandering van maatschappij, urbanisatie en klassenmaatschappij moeten erkend worden in de discussie. Moslims vinden hun plaats in de Nederlandse en Europese samenleving. Er is sprake van een emancipatieproces van een nieuwe gemeenschap. ‘Zelf kom ik uit het oosten van Turkije,een door mannen gedomineerde cultuur, ik was de eerste die ging studeren en vervolgens deelnam aan het publieke leven, en sindsdien zijn er meer vrouwen gaan studeren en hebben een academische titel.’
Missionair gedreven voelt Famile Arslan zich niet. ‘Ik ben niet bezig met bekering van andere mensen tot de islam. Ayaan Hirshi Ali en Geert Wilders hebben genoeg dawah gedaan. Ik vind dat je zelf moet weten wat je gelooft en dat je afstand kan nemen van je religie. Als moeder zou ik de keuze van mijn kinderen om een andere religie aan te hangen respecteren. Ik erken dat ik er moeite mee zal hebben, maar respecteren zal ik het zeker.’
‘Mensen die bang zijn dat de islam Nederland gaat overnemen, realiseren zich onvoldoende hoe onmogelijk dat is. Eén miljoen moslims, die over tien jaar de meerderheid zouden moeten vormen?? Mensen die zich een angstbeeld over de islam laten aanpraten, beseffen onvoldoende dat de islam een ideologie is die door mensen voor hun eigen doeleinden kan worden misbruikt. Datgene wat ik in de Koran lees, kan door een ander anders worden geïnterpreteerd. De islam wordt nu beoordeeld op basis van daden van radicale moslims. Maar hun drijfveren kunnen ook politiek gewin zijn of persoonlijk gewin.’
‘Invoering van sharia-wetgeving in Nederland kan simpelweg niet. Ons rechtssysteem is gebaseerd op de grondwet en wetten kunnen in deze structuur ook niet zo snel aangepast of veranderd worden. Sharia zie ik overigens niet als islamitische wetgeving, meer als een sociale gedragscode. Er staat ook geen sanctie op het niet naleven ervan.’
‘Van belang is in ieder geval dat christenen en moslims met elkaar in gesprek blijven. Wanneer de moslim ‘ontmenselijkt’ wordt, wordt hij of zij als een gevaar beschouwd. In essentie is er geen verschil tussen islam en christendom; wel is er veel onwetendheid. Als we bij elkaar in de keuken zouden kijken, zouden we elkaar beter begrijpen.’
Samira Bouchibti (ook wel bekend als Samira Abbos) is in Fez, Marokko, geboren en groeide op in Haarlem. Ze werkte als programmamaker, columniste en presentatrice en schreef het boek De moslim bestaat niet. Sinds de Tweede Kamerverkiezingen van 2006 zit ze namens de PvdA in het parlement, waar ze zich onder meer bezighoudt met het jeugd- en gezinsbeleid, homo- en emancipatiebeleid.
Voorvechter van liberale islam
‘Ik ben Nederlander van Marokkaanse afkomst én ik ben een gelovige moslim. Islam geeft zin aan mijn leven en maakt deel uit van mijn identiteit.’ De beleving van de islam is individualistischer geworden, vindt Samira Bouchibti. Ze merkt dat ook bij zichzelf. ‘Ik bid niet meer de religieuze gebeden, maar zoek wel dagelijks contact met God. Ik ben van mening dat mijn God dezelfde is als de God van de christenen. Ik geloof in Jezus als profeet, niet als Zoon van God. Ik ben politica, PvdA-Kamerlid, sociaal-democraat. Van de islam mag je niet euthanaseren, maar ik heb daar geen probleem mee. Ik vind het een recht van het individu, het is een persoonlijke keuze. Geloof is niet lastig. Ik heb balans gevonden. Geloof is voor mij een privézaak, die niet alles wat ik doe beïnvloed.’
‘Ik verwacht dat de islam net zo’n plek krijgt in Nederland als de joden honderden jaren geleden: een deel van de moslims assimileert en gaat op in de samenleving, met behoud van eigen identiteit. Zoals binnen het jodendom verschillende stromingen zijn ontstaan, die met respect met elkaar omgaan, gaat dat ook met de moslims gebeuren. Dat zie je nu al: islamitische meisjes emanciperen, maken hun studie af en krijgen een baan; islamitische jongenszeggen: Ik heb last van die straatjongens en ik wil daar niet bij horen. Ik zie ouders die zeggen dat hun toekomst en die van hun kinderen en kleinkinderen in Nederland ligt. Maar zolang er sprake is van huiselijk geweld en onderdrukking, en uithuwelijken is er nog veel te verbeteren.’
Samira Bouchibti merkt het in Nederland niet zo dat de islam een missionaire godsdienst is. Ik zie niet dat moslims in Nederland er echt moeite voor doen om heel Nederland tot de islam te bekeren. Andersom vind ik het prima als mensen mij willen informeren over het christelijk geloof, zolang het niet gepaard gaat met druk of geweld. Je hebt het recht te geloven of niet.
‘Ik wil me sterk maken voor een liberale islam. Ik ben het spuugzat dat de discussie over rol van de islam in Europa wordt gevoerd door radicale politieke islamisten, die hun interpretatie aan anderen opleggen. In de liberale islam zijn vrouwen en mannen gelijk, hebben mensen het recht hun mening te uiten, krijgen homoseksuelen een plek in de samenleving, wordt de universele verklaring van de rechten van de mens gehandhaafd, hebben mensen het recht op een individuele beleving van de islam.
Radicale moslims moeten we niet op een hoop gooien met orthodoxe moslims, het zijn verschillende groepen. Moslims die de sharia willen invoeren in Europa, moeten naar Saoedi-Arabië of Indonesië gaan. Christenen realiseren zich onvoldoende dat veel moslims zelf minstens zo bang zijn voor invoering van de sharia.
Het is de verantwoordelijkheid van de media en de politiek de liberale moslims veel meer te laten horen. ‘Deze groep is veel groter dan menigeen denkt. Misschien zijn de liberale moslims wel het middel om de christenen van hun angst voor de islam af te helpen, of zoals Guus Meeuwis zingt: “Geef mij nu je angst, ik geef je er hoop voor terug”.’
— Bert de Ruiter is werkzaam bij Operatie Mobilisatie en zet zich in voor relaties tussen christenen en moslims. Vorig jaar promoveerde hij in Amerika op ‘relaties tussen christenen en moslims in Europa’.