Ze hebben een voorwerp bij zich dat iets laat zien van hun geloof. De een heeft een kruisje meegenomen, de ander een cd om een lied te laten horen, een derde een foto. Nu zitten de twee groepen in twee rijen tegenover elkaar, met hun voorwerp in de hand om degene tegenover zich daarover iets te vertellen. Er ontstaan geanimeerde gesprekken. Na vijf minuten schuift één rij door, zodat men tegenover iemand anders komt te zitten. Dit is ‘speeddaten’ over je geloof.
In Amsterdam namen de afgelopen drie jaar ongeveer twintig groepen deel aan het project See you in the Bible, geïnitieerd door de Nederlandse Zendingsraad (NZR). Deze twintig groepen waren afkomstig uit heel verschillende Amsterdamse kerken: protestants, rooms-katholiek, evangelisch, orthodox. Niet alleen de kerken waren verschillend, ook de origine van de deelnemers: Afrikanen, Aziaten, Latijns-Amerikanen en Nederlanders ontmoetten elkaar.
De coördinatoren van het project zochten steeds twee groepen bij elkaar voor een reeks ontmoetingen. Als die gevonden waren, konden de bijeenkomsten starten. Die begonnen altijd met een vorm van kennismaking. Meestal deden we tijdens ook de tweede en derde bijeenkomst nog een vorm van kennismaking. Daarnaast kwam ook steeds de bijbeltekst ter sprake, door middel van rollenspelen, vragen en andere werkvormen. De serie ontmoetingen werd afgesloten met een (interculturele!) maaltijd, die gepaard ging met een viering en een terugblik. En dan stelden we ook de vraag: willen we met elkaar verder, en zo ja, hoe?
Impressie
Vanuit de situatie zoals boven beschreven volgt hier een impressie van een ontmoeting tussen een groep Nederlandse en een groep Ghanese christenen. Zij kwamen vier keer bij elkaar. In het begin was het wat onwennig, maar het ijs brak al snel.
Het was een gemêleerd gezelschap, want er waren niet alleen Nederlanders en Ghanezen aanwezig, maarook Surinamers en een Ugandees, eveneens leden van de Ghanese gemeente. Deze twee groepen lazen met elkaar Lucas 10:25-37, het verhaal over de barmhartige Samaritaan. Toen we deze lezing voorstelden, waren de reacties in eerste instantie niet echt enthousiast: ‘Dit verhaal kennen we al door en door, we hebben het al zo vaak gelezen.’ Maar al snel bleek anders.
We lazen het bijbelgedeelte eerst hardop in twee talen, in het Engels en in het Nederlands. Hierna deelden we een eerste indruk met elkaar. De een zei: ‘Het gaat hier om het eeuwig leven.’ Een ander: ‘Ik lees deze tekst altijd als een oproep om mijn naaste lief te hebben.’ Een derde: ‘Deze tekst stelt mij de vraag: Wie laat ik links liggen?’ In deze reacties zagen we al verschillende manieren van bijbellezen terug. De Ghanese christenen lazen met het oog op de boodschap van de tekst, terwijl de Nederlandse christenen meer de verhaallijn volgden.
Rollen
De tweede avond probeerden we wat dieper in de tekst te duiken aan de hand van een paar vragen over de tekst die opgekomen waren uit de eerste avond. ‘Waarom hielpen de priester en de leviet niet?’ En: ‘Waarom vertelt Jezus een verhaal aan de wetgeleerde?’
De deelnemers verplaatsten zich in de rollen van de priester en de leviet en ontdekten dat ze ook sympathie voelden voor deze mensen. Als je een hele dag hard gewerkt hebt en je bent op weg naar huis, zoals de priester en leviet die hun tempeldienst erop hadden zitten – dan heb je toch niet zoveel zin meer? Een deelnemer verwoordde het als volgt: ‘Als ik thuis kom uit mijn werk, dan wordt er óók nog aan me getrokken!’ Ze herkenden allemaal dat ze door hun werk bijna niet meer toekomen aan familie of vrienden. Anderen noemden andere beweegredenen: ‘Kijk naar die gewonde man – het zal z’n eigen schuld wel zijn.’ Maar ook angst speelde een rol: ‘Straks word ik ook nog beroofd!’
Pech
Een Surinaamse deelnemer kende de situatie van de gewonde uit eigen ervaring. Hij vertelde: ‘… ik had eens net zo’n ervaring. Op een zondagochtend kreeg ik pech met mijn auto, toen ik op weg was naar de kerk. Daar stond ik met mijn auto langs de weg. Ik zwaaide naar de auto’s en herkende een paar gemeenteleden die voorbijreden, maar niet stopten! Op een gegeven moment stopte er wel een auto en dat was een niet-christen. Hij hielp me met de auto zodat ik daarna alsnog naar de kerk kon. Ik kwam veel te laat natuurlijk. In de kerk heb ik de gemeenteleden aangesproken die ik voorbij zag rijden, maar die niet waren gestopt en ik vroeg hen: Waarom hebben jullie mij niet geholpen? En zij zeiden dat ze bang waren te laat te komen in de kerk, omdat de dominee daar niet van houdt als mensen te laat komen. Ze waren bang voor de dominee. Maar ik zei tegen hun: Wat is er nu belangrijker, op tijd zijn in de kerk of iemand die pech heeft helpen? Ik zeg jullie: you all were wrong!
Het gaat er niet om dat we het de mensen naar de zin maken, maar God.’
‘Wie zou jij zijn?’
Tijdens de derde avond kregen de deelnemers de opdracht om zich te identificeren met een personage uit het bijbelgedeelte. Ze konden kiezen uit de Samaritaan, ezel, priester, Jezus, leviet, omstanders, wetgeleerde, gewonde, herbergier en leerlingen van Jezus. Na de keuze werd dit in kleine groepjes besproken en vervolgens uitgespeeld.
Opvallend was dat er ook personages gekozen werden die niet zo voor de hand lagen. Iemand koos er bijvoorbeeld voor om de rol van Jezus uit te spelen. Zij verwoordde hoe zij dacht dat zijn mening was over de wetgeleerde: ‘I am Jesus. Hm, again one of those lawyers; they only have their noses in the books and never listen to their heart. There are so many Christians who are not real Christians, just by name. If I attack him, it will not go down with him well. Let me tell him a story, I will make it not about him, but about the likes of him: a priest and a levite. That will teach him a lesson.’
Achteraf schrok deze deelneemster ervan dat ze Jezus durfde te spelen; ze vond het heel wat. Maar juist hierdoor ontstond er een mooi groepsproces: de anderen bemoedigden en troostten haar of haalden een glaasje water. Het werd een intens moment.
Ook bij andere groepen zagen we dat identificatie en het uitspelen van een (deel van een) verhaal veel losmaakte. In een andere samenstelling van twee groepen werd de voetwassing uitgespeeld (Johannes 13). Iedereen was er stil van. Deze vorm van visualisatie geeft weer een heel andere dimensie dan het horen van een verhaal. Mooi was vooral het moment daarna. Toen er werd nagepraat met de beide groepen, lag er nog een broodje op tafel. Iemand nam het, brak het in stukken en deelde het rond. Zo was het of er Avondmaal werd gevierd, en zo werd eenheid in geloof heel concreet.
Reacties
Terug naar de Ghanese en Nederlandse christenen. Na afloop van de verschillende bijeenkomsten was er altijd een kort moment van terugkijken.
Hier werden verrassende dingen gezegd! Een Ghanese deelnemer ontdekte door het samen lezen dat het in het verhaal zélf al om een interculturele ontmoeting gaat: ‘Immers, een Jood en een Samaritaan ontmoeten elkaar!’
Anderen zeiden: ‘We hebben het verhaal altijd op één manier gelezen, maar vooral door ons te verplaatsen in andere personages in het verhaal, viel er een ander licht op de tekst.’
Ze ontdekten ook dat ze verschillend dachten over de naastenliefde: hoever moet je daarin gaan, waar ligt de grens? Voor de een was dit een vraag, voor de ander vormde dit geen probleem: ieder mens die op je weg komt, is je naaste.’
Maar ook: ‘Ik heb altijd andere personen in het verhaal genegeerd.’
Het samen bijbellezen leidde dus tot een nieuw verstaan van de tekst met nieuwe inzichten en perspectieven.
Weg naar elkaar
Bij een andere serie ontmoetingen, tussen twee vrouwengroepen, kwamen in de ontmoeting vooroordelen naar boven, waardoor de ontmoeting dreigde te mislukken. We ontdekten dat er te weinig informatie was gegeven over de opzet van de bijeenkomsten en over elkaar. Dat leidde tot wederzijdse achterdocht en zelfs irritatie. Ze schrokken van elkaar, van het feit dat er in twee talen gesproken moest worden en ook: dat we met elkaar de Bijbel zouden gaan lezen. Het was hard werken om de groepen toch bij elkaar te krijgen. Maar bij deze groepen zagen we dat de Bijbel fungeerde als een spanningsgeleider: de (soms onderhuidse) spanningen werden via het gesprek over Sara en Hagar (Genesis 16 en 18) ter sprake gebracht. Het werden enerverende avonden, er ontstond steeds meer vertrouwen. Na vier bijeenkomsten reageerde men verrast: ‘Houden we er nu al mee op? We zijn nog maar net begonnen!’
See you in the Bible
Het lezen van de Bijbel met andere christenen kan een verrijking of nieuw perspectief bieden op verschillende niveau’s: op de andere deelnemers, op de bijbeltekst…, op een kerk. Dit zijn allerlei vormen van transformatie, van herijking. Maar voor die transformatie is wel een open houding naar elkaar nodig. Pas als er een basis van vertrouwen ontstaat, kan het gesprek over een bijbeltekst in alle openheid worden gevoerd en kunnen mensen openstaan voor nieuwe inzichten. Daar is veel tijd voor nodig, ontdekten we bij de bijeenkomsten. Maar als die basis ontstond, dan was dat ook een garantie voor goede gesprekken tijdens de bijbelstudie.
De rol van de gespreksleiders is van groot belang. Bij de ontmoeting tussen de Ghanezen en de Nederlanders gaf één deelnemer dat terug: ‘Zonder de gespreksleiders was het tot botsingen gekomen. Maar dankzij veel humor konden we open en eerlijk naar elkaar zijn.’
Veruit de meeste deelnemers waren heel erg enthousiast over de ontmoetingen van See you in the Bible: het samen bijbellezen was verrijkend, muren tussen kerken werden geslecht!
Door de ontmoetingen tussen de groepen zagen we dat de bijbeltekst als een geleider fungeert: door de Bijbel ontmoetten mensen elkaar. Het was de basis voor de ontmoeting. En in die ontmoeting merkten we dat iedereen de Bijbel leest vanuit zijn eigen achtergrond, zijn eigen cultuur. Maar er was ook de omgekeerde beweging: in de ontmoetingen van See you in the Bible was de Bijbel de weg naar de ander, om een beetje van elkaars cultuur en achtergrond te leren kennen. Maar vooral: om elkaar te leren kennen als medemens.
Een Nederlandse deelneemster verwoordde het als volgt voorde andere groep: ‘Jullie spreken een andere christelijke taal, maar we zijn wel allemaal christenen.’ En een Ghanese deelnemer vulde aan: ‘We zijn allemaal mensen van de weg: mensen die Jezus volgen.’
See you in the Bible dus!
— Bertie Boersma was van 2007 tot 2009 coördinator van See you in the Bible in Amsterdam. Ze is nu predikante in Scharendijke.