Joke Hogentoren-Moree werkt bij het Leger des Heils in Rotterdam, in de begeleiding van daklozen. Haar hoofdtaak zit in het project Housing First!. Dit artikel is een bewerkte versie van het interview met haar dat eerder verscheen in Kerken in de Laurens, het kerkblad van de twee wijkgemeenten van de Protestantse Kerk in Nederland die gebruikmaken van de Grote of Sint Laurenskerk in Rotterdam. We interviewden Joke telefonisch. Tijdens het interview liep zij buiten, zodat ze zich goed kon focussen op wat ze wilde vertellen.
Joke groeide op in een gezin dat behoorde tot de Gereformeerde Gemeenten, maar op haar achttiende maakte zij zich daarvan los. Dat was in het begin wel pijnlijk, maar haar familie respecteert dat. Tegenwoordig kerkt zij in een vrijzinnige wijkgemeente in Rotterdam. Waar haar familie ook niet zo blij mee was, was het feit dat zij ging werken met daklozen. Toch voelt ze zich daar als een vis in het water. Haar geloof is daarbij een steun in de rug, ook in spannende situaties.
Het veldwerkteam
Ze werkt al twintig jaar bij het Leger des Heils. Jarenlang werkte ze vooral met dak- en thuislozen die bij de nachtopvang bleven ‘plakken’, terwijl ze eigenlijk ook op zoek moesten naar een eigen plek en verandering van leven. Ze zat bij het veldwerkteam, dat de buitenslapers in Rotterdam opzoekt en rondrijdt met de Soepbus. De Blaak en het Zuidplein zijn vaste standplaatsen van de Soepbus.
Hoe mensen op straat terecht komen, is heel verschillend. Veel daklozen hebben nogal wat narigheid meegemaakt in hun leven. Jongeren hebben veelal een slechte gezinssituatie gekend. Bij vluchtelingen zijn er soms traumatische oorlogsherinneringen. Oudere mannen die heel lang bij hun ouders zijn gebleven, raken soms de weg en hun huis kwijt wanneer de ouders sterven. Hoogopgeleiden kunnen dakloos worden als ze psychische problemen krijgen, zoals depressie. Verslaving speelt heel vaak een rol. Op een gegeven moment komen er schulden, wordt de post niet meer opengemaakt, betaalt men de huur niet meer, en volgt er ten slotte uitzetting.
Een andere weg naar een woning
Wanneer men voor een dakloze probeert huisvesting te regelen, is dat vaak een lang traject, de zogenaamde ‘woonladder’. Eerst verblijft iemand in de nachtopvang, vervolgens is er een tijd van begeleid wonen, soms met psychiatrische begeleiding; na verloop van tijd kan de dakloze urgentie krijgen en een woonpas, waarmee zij of hij op zoek kan gaan naar een woning. Na lang wachten en zoeken komt iemand dan, als alles goed gaat, in een zelfstandige woning.
Mensen met veel problemen redden het niet op de woonladder
Het project Housing First! waar Joke nu aan werkt, pakt het anders aan. Mensen die veel problemen hebben, redden het niet op de woonladder. Door hun aan het begin van het traject een woning aan te bieden, probeert men iets los te maken. Housing First! is een vorm van wonen met intensieve ambulante begeleiding en bedoeld voor dakloze mensen met meervoudige problemen. Voor hen is de toewijzing van een woning niet de eindfase, maar de start van een traject waarbij zelfstandig wonen het einddoel is. Bij dakloze mensen met multi-problematiek moet je onder meer denken aan psychiatrische problematiek en verslaving.
Housing First! richt zich op mensen die langer dan drie jaar dakloos zijn, ouder dan 27 jaar, bij wie andere hulpverleningstrajecten aantoonbaar mislukt zijn en voor wie geen (ander) passend hulpaanbod aanwezig is. Housing First! begon als een pilot van drie maanden, en het is nu al ruim twee jaar verder. Samen met gemeente, woningcorporaties en zorginstellingen probeert Joke mensen die geen huis hebben ergens in Rotterdam een plek te bezorgen.
Mensen die geen huis hebben ergens in Rotterdam een plek bezorgen
Veldwerkers melden mensen aan, gezamenlijk wordt besproken of de dakloze in aanmerking komt voor een woning. Voorwaarden zijn dat de deelnemer huur betaalt, een goede buur is en dus geen overlast veroorzaakt, en zich ‘begeleid-baar’ opstelt, en dus bijvoorbeeld begeleiders toelaat in de woning. De gemeente draagt bij in de kosten van de inrichting van de woning met een bedrag van € 5.000. Vaak is er ook nog financiële ondersteuning vanuit de schuldhulpverlening nodig. Wanneer iemand dan een woning aangeboden krijgt, is dat vaak een verrassing voor de betrokkene, een onverwacht cadeau. Het idee is dat de deelnemer dan vooruit kan komen via het hebben van een thuisbasis.
Begeleiding
De begeleiding is erg intensief, de contacten veelvuldig, met name in de opstartfase, dat is vaak het eerste jaar. Haar deelnemers doen regelmatig een beroep op haar, Joke werkt vanuit de methodiek van de presentie. Dat betekent: er zijn voor de deelnemer, samen op weg naar een beter leven. Het houdt in dat ze vaak bij de deelnemers op bezoek gaat, ook als er geen speciale aanleiding of vraag is. Zo leert de deelnemer haar kennen, en groeit er vertrouwen. Wanneer een deelnemer naar een afspraak bij de een of andere instantie moet, gaat ze vaak mee.
De grootste uitdaging is misschien wel het vertrouwen winnen van de deelnemer. Veel deelnemers hebben jarenlang zorg gemeden of zulke nare ervaringen met de zorg, dat het vertrouwen opbouwen maar met hele kleine stapjes gaat. Het vieren van dergelijke kleine stapjes, maar ook het vieren van verjaardagen, het vinden van werk of het krijgen van een huis draagt bij aan het weer opbouwen van vertrouwen, is haar ervaring. Joke benoemt met name de sleuteloverhandiging van de eigen woning als iets wonderlijks. Iemand krijgt dan voor het eerst sinds jaren een thuis.
Nooit wordt iemand helemaal ‘losgelaten’, een zeker monitoring blijft
Joke vertelt over deelnemers die middelen blijven gebruiken, terwijl ze graag zou zien dat het middelengebruik zou stoppen. Haar inzet is vaak om verslaafden naar een behandeling toe te leiden; daar ligt een grote uitdaging. Het is altijd een klein wonder als dit lukt. Sommige klanten zoeken duidelijk waar haar grenzen liggen, welke ruimte ze mogen innemen bij Joke, of op welk moment de begeleiding minder intensief gaat worden. Nooit wordt iemand helemaal ‘losgelaten’; er blijft altijd wel een zekere monitoring, of de deelnemer krijgt te zijner tijd ambulante woonbegeleiding.
Soms zijn er bescheiden positieve resultaten te zien. Veel daklozen hebben ooit gewoon deel uitgemaakt van de samenleving en er hun bijdrage aan geleverd. Door omstandigheden zijn ze alles kwijtgeraakt: werk, relatie, woning. Als zo iemand dan weer met veel inspanning de weg terug weet te vinden met hulp van Housing First! geeft dat veel voldoening.
De rol van geloof
Net als haar man vindt zij het uitdragen van het geloof belangrijk. ‘Ik ben altijd dankbaar dat ik dit werk mag doen, dat ik het verschil mag maken in een mensenleven, met als inspiratiebron Jezus Christus. Waar hulp gevraagd wordt kun je Jezus ‘vertegenwoordigen’. Als de dingen heel erg tegenzitten of als er bijzondere momenten zijn, bid ik om kracht van God.’
‘Waar hulp gevraagd wordt kun je Christus vertegenwoordigen’
Ze heeft met de deelnemers aan Housing First! vaak gesprekken over geloof. Sommige geloven, andere niet. Degenen die gelovig zijn, zijn erg gelovig en hebben een vast vertrouwen in God. Dat is inspirerend, zeker gezien de levensfase waarin de deelnemers op dat moment verkeren en wat ze in het verleden hebben meegemaakt. Joke is verwonderd over deze houding en ervaart dan God door wat de deelnemers doen en hoe zij geloven.
Joke vertelt graag over haar werk. ‘Ik houd van alle deelnemers en ben een bevoorrecht mens dat ik dit werk mag doen. Soms heb je mindere dagen met deelnemers, loopt het niet zoals we willen en is het contact stroef en moeizaam.’ Maar: ‘God brengt ze op mijn pad en helpt mij ze te brengen naar waar we weer toekomstperspectief kunnen krijgen. God leidt je naar de juiste weg. Niet alleen in mijn werk, maar ook op mijn eigen weg in het leven.’
—Carola Scholten is diaken in de vrijzinnig-protestantse (PKN) wijkgemeente Maaskant Open Grenzen in Rotterdam (Laurenskerk). Tom Boesten is rooms-katholiek theoloog en werkzaam voor het landelijke samenwerkingsverband van kloosters KNR, getrouwd met Carola en redacteur van TussenRuimte.