Elk jaar worden voor de periode tussen 1 september en 4 oktober, de Scheppingsperiode, materialen ontworpen en uitgewerkt door een verband van oecumenische en evangelicale internationale organisaties rond een thema dat Christenen en kerkgemeenschappen bepaalt bij Gods schepping die in een crisissituatie verkeert. Dit jaar is het thema “Luister naar de stem van de schepping”. Op de website van Season of Creation kunt u een pdf met materiaal voor vieringen, voor overwegingen en voor actie downloaden. Hieronder volgt een vertaling van de inleiding op het thema van 2022 die reflecteert op Psalm 19, onze christelijke tradities door de eeuwen heen en hoe we de noodkreet van de schepping vandaag kunnen horen.
Luister naar de stem van de schepping
Elk jaar stelt de oecumenische stuurgroep die deze Celebration Guide verzorgt een thema voor het Seizoen van de Schepping voor. Het thema voor 2022 is: Luister naar de stem van de schepping.
Tijdens de COVID-19 pandemie zijn velen van ons bekend geraakt met het concept van gedempt worden tijdens virtuele gesprekken. Vaak hebben mensen die een platform gebruiken niet de mogelijkheid om zichzelf uit te zetten. Echter, nog meer mensen hebben helemaal geen toegang tot digitale platforms, en dus wordt hun stem nooit gehoord. Veel stemmen worden gedempt in het publieke debat over klimaatverandering en de ethiek van het behoud van de aarde. Dit zijn juist de stemmen van hen die lijden onder de gevolgen van klimaatverandering. Dit zijn de stemmen van hen die generaties lange wijsheid bezitten over hoe dankbaar te leven binnen de grenzen van het land. Dit zijn de stemmen van een afnemende diversiteit van meer-dan-menselijke soorten. Het is de stem van de Aarde. Het thema van het Seizoen van de Schepping 2022 maakt ons bewust van onze behoefte om te luisteren naar de stem van de hele schepping.
De Psalmist (19: 1-4) erkent dat het horen van de stem van de schepping een vorm van luisteren vereist die steeds zeldzamer wordt. Binnen de oecumenische christelijke familie is er een breed scala aan tradities om ons te helpen de stem van de schepping te horen. Sommige van de vroegste christelijke geschriften verwijzen naar het concept van de schepping als een boek waaruit de kennis van God kan worden gelezen. De theologische traditie van het boek van de schepping loopt als een gouden draad van de geschriften van Origenes via de Patristische schrijvers zoals Tertullianus, Basilius van Caesarea en anderen. Net als de psalmist herinnert de heilige Maximus ons eraan dat de hele kosmos God prijst en verheerlijkt “met stille stemmen”, en dat die lofprijzing niet gehoord wordt totdat wij haar een stem geven, totdat wij God loven in en met de schepping. Augustinus schrijft: “[De schepping] is de goddelijke bladzijde waarnaar je moet luisteren; het is het boek van het heelal dat je moet observeren. De bladzijden van de Schrift kunnen alleen gelezen worden door hen die kunnen lezen en schrijven, terwijl iedereen, zelfs de ongeletterde, het boek van het heelal kan lezen”. Maarten Luther schreef: “God heeft [het evangelie] niet alleen in boeken geschreven, maar ook in bomen en andere schepselen.”
Een “boek” of een boekrol was bedoeld om hardop gelezen te worden, en daarom was het een gesproken woord dat bedoeld was om gehoord te worden. De boekrollen en boeken van de Schrift waren bedoeld om hardop gelezen te worden, in een gemeenschap te ademen, en gehoord te worden als verkondiging. De Psalmist die verklaart dat de schepping Gods handwerk verkondigt, weet ook dat het boek van de Schrift de ziel volmaakt verkwikt, de eenvoudigen wijs maakt, het hart verblijdt, en de ogen verlicht. (Psalm 19:7-8) Het boek van de schepping en het boek van de Schrift zijn bedoeld om naast elkaar “gelezen” te worden.
Men moet oppassen de twee boeken niet te verwarren, noch de grenzen tussen rede en openbaring te vervagen. Maar wat we “horen” van de schepping is meer dan een metafoor voor ons begrip van ecologie en klimaatwetenschap. Het is meer dan de biologische en natuurwetenschappen die sinds de wetenschappelijke revolutie de dialoog tussen theologie en natuurwetenschappen hebben vormgegeven. In zijn encycliek over Geloof en Rede erkende paus Johannes Paulus II dat Christus weliswaar het hart van Gods openbaring is, maar dat de schepping de eerste fase van die openbaring was. De harmonieën die ontstaan wanneer we de boeken van de schepping en de Schrift overdenken, vormen onze kosmologie over wie we zijn, waar we zijn, en hoe we geroepen zijn om te leven in goede relaties met God en onze medeschepselen.
Contemplatie opent ons voor de vele manieren van luisteren naar het boek van de schepping. Psalm 19 zegt dat schepselen tot ons spreken over de Schepper. Het harmonieuze evenwicht van biodiverse ecologieën en de noodkreten van de schepping zijn beide echo’s van het Goddelijke, omdat alle schepselen dezelfde oorsprong en hetzelfde einde hebben in God. Luisteren naar de stemmen van onze medeschepselen is als het waarnemen van waarheid, goedheid of schoonheid door het leven van een menselijke vriend en familielid. Leren luisteren naar deze stemmen helpt ons ons bewust te worden van de Drie-eenheid, waarin de schepping leeft, beweegt en haar wezen heeft. Jürgen Moltmann roept op tot “een onderscheiding van de God die aanwezig is in de schepping, die door zijn Heilige Geest mannen en vrouwen tot verzoening en vrede met de natuur kan brengen.”
De christelijke traditie helpt ons te leren luisteren naar het boek van de schepping. De christelijke spiritualiteit is vol van praktijken die ons lichaam bewegen tot contemplatie in woord en stilte. Liturgische en spirituele praktijken zijn toegankelijk vanaf de vroege kindertijd tot aan de volwassenheid. Het cultiveren van een spiritualiteit van actief luisteren helpt ons om de stemmen van God en onze naasten te onderscheiden tussen het lawaai van destructieve verhalen. Contemplatie brengt ons van wanhoop naar hoop, van bezorgdheid naar actie!
Voor christenen houdt Jezus Christus de twee “boeken” van de schepping en de Schrift bij elkaar. Geconfronteerd met de realiteit van gebrokenheid, lijden en dood, wordt Christus’ menswording en verrijzenis de hoop op verzoening en genezing van de aarde. Het boek van de Schrift verkondigt Gods Woord, zodat wij de wereld in kunnen gaan en het boek van de schepping kunnen lezen op een manier die vooruitloopt op dit Evangelie. Op zijn beurt helpt het boek van de schepping ons om het boek van de Schrift te horen vanuit het perspectief van de hele schepping die met reikhalzend verlangen wacht op het goede nieuws. Christus wordt een sleutel om Gods gave en belofte voor de hele schepping te onderscheiden, en in het bijzonder voor hen die lijden of voor ons al verloren zijn.
Tijdens het seizoen van de Schepping kunnen ons gemeenschappelijk gebed en onze gezamenlijke actie ons helpen te luisteren naar de stemmen van hen die tot zwijgen zijn gebracht. In gebed betreuren wij de individuen, gemeenschappen, soorten en ecosystemen die verloren zijn gegaan, en degenen wier bestaansmiddelen worden bedreigd door het verlies van habitats en door klimaatverandering. In gebed centreren we de roep van de aarde en de roep van de armen. Gemeenschappen van aanbidding kunnen de stemmen versterken van jongeren, inheemse mensen, vrouwen en getroffen gemeenschappen die niet gehoord worden in de samenleving. Door middel van liturgieën, openbare gebeden, symbolische handelingen en pleitbezorging kunnen we diegenen gedenken die ontheemd zijn of uit de publieke ruimte en politieke processen zijn verdwenen.
Luisteren naar de stem van de schepping biedt leden van de christelijke familie een rijke ingang voor interreligieuze en interdisciplinaire dialoog en praktijk. Christenen bewandelen een gezamenlijke weg als degenen die verschillende soorten kennis en wijsheid bezitten in alle culturen en sectoren van het leven. Door te luisteren naar de stem van de hele schepping, sluiten mensen zich aan bij onze roeping om te zorgen voor ons gemeenschappelijk huis (oikos).