Vier jaar geleden ontmoette ik bisschop Josiah voor het eerst. Toen hoopte hij nog dat zijn stad niet ten prooi zou vallen aan religieus geweld. Hij rekende erop dat economische belangen deze welvarende stad zouden vrijwaren van sektarisch geweld. Maar niets blijkt minder waar. Kaduna is op dit moment verdeeld in aparte woonwijken voor moslims en christenen. Hoe heeft het zo ver kunnen komen?
Josiah Fearon, bisschop van de Anglicaanse kerk in de Nigeriaanse stad Kaduna, kan het niet vaak genoeg herhalen: het feit dat grote minderheden van christenen in Noord-Nigeria leven te midden van een meerderheid van moslims is op zichzelf geen afdoende verklaring voor het religieuze geweld in deze regio. In andere delen van Nigeria wonen christenen en moslims, ook de minderheden, in vrede met elkaar samen. Zonder geweld. Bovendien zullen er in Noord-Nigeria altijd moslims en ook christenen wonen. Vreedzaam samenleven is de enige weg naar een vreedzame toekomst.
Maar er worden religieuze argumenten gebruikt om dit geweld te rechtvaardigen. Daarom ligt er een taak voor gelovigen om misbruik van godsdienst aan te klagen. Bisschop Fearon roept alle gelovigen op: ‘Laat je stem nu horen! En werk zo veel mogelijk samen met gelovigen uit andere godsdiensten aan een vreedzame toekomst.’
Vreedzaam samenleven
Christenen en moslims zijn geroepen om te getuigen van het geloof dat hen beweegt als dienst aan God en mensen: dat is de betekenis van zending voor christenen en dawah in de islam. Dat we missionaire godsdiensten zijn, weten we van elkaar. Halfslachtig geloven helpt de vrede niet, het maakt christenen en moslims alleen maar minder geloofwaardig. In dialoog hoef je jezelf niet anders voor te doen dan je bent. Fearon pleit wel voor meer nederigheid ten aanzien van de waarheid. Op een dag staan wij voor Gods troon en pas dan weten we wie gelijk heeft gehad, en wie ongelijk.
Positief samenleven betekent in het dagelijks leven respect opbrengen voor elkaar en nabuurschap. Christenen en moslims moeten samen voortbouwen op de Afrikaanse traditie van vreedzaam samenleven. Afrika kent veel talen en volkeren. Wij moeten beseffen dat Nigeria het meest gemengde land ter wereld is, met een bijna gelijk aantal christenen en moslims die, afhankelijk van de regio’s, als meerderheden of grote minderheden met elkaar samenleven.
God heeft de wereld geschapen voor iedereen. Niemand kan alle andersgelovigen uit Gods wereld verwijderen. Kort gezegd: wij accepteren dat wij samen met anderen leven of wij gaan de ondergang tegemoet. Extremisten in christendom en islam sluiten andersdenkenden het liefst buiten – ook hun meer tolerante geloofsgenoten. Zo creëren zij zichzelf een wereld van valse eenduidigheid.
Eén God
De Bijbel – en de Koran – kennen inclusieve en exclusieve teksten. Die staan soms zomaar naast elkaar. Maar laten we goed begrijpen: ook gelovigen die exclusief denken kunnen geen kwaad zolang zij bereid zijn om in het dagelijks leven in vrede samen te leven.
De bisschop zelf is ervan overtuigd dat er één God is. Maar stel dat anderen beweren dat er honderd goden zijn? Dat is hun zaak. In de Bijbel staan zes principes die de kern vormen van het christelijke geloof; in de Koran staan er vijf basisprincipes voor de islam.
Die Ene God heeft alles geschapen. En Hij is groter dan alles wat Hij geschapen heeft. God vraagt aan alle mensen om in Hem te geloven. Hij is de Grootste. Hoe kunnen wij mensen ons geloof in God aanschouwelijk maken? Door ons gedrag. Mensen die dood en verderf zaaien, geloven niet in deze God.
Vreedzaam samenleven is een van de beste kenmerken van de Afrikaanse traditionele samenleving. Dit klinkt vanzelfsprekend, maar juist het recht om tolerant te zijn wordt gelovigen ontnomen door hun radicaliserende broeders en zusters.
‘Our country is sinking away’
Zinkt Nigeria langzaam helemaal weg? De bisschop lacht een beetje – nee, zo was zijn eigen uitspraak, geciteerd uit een lezing, niet bedoeld. Maar de situatie in Noord-Nigeria is wel gewoon heel erg slecht. De bevolking is onzeker, iedereen maakt bomaanslagen mee, in kerk en moskee, op regeringsgebouwen, in militaire kampen, met liquidaties op straat en thuis … Het is duidelijk dat dit geweld niet alleen religieus gemotiveerd is. Het is een strijd om geld en macht, strijd tegen historische onrechtvaardigheid, een politieke strijd. Er is etnische rivaliteit. Die eindeloze spiraal van geweld is het verdrietige beeld van Nigeria vandaag de dag.
Er zijn structurele maatschappelijke oorzaken die ten grondslag liggen aan het geweld in het noordoosten van Nigeria. Zoals de falende of soms zelfs afwezige autoriteiten: leger en politie bieden onvoldoende bescherming aan de bevolking. Deze ‘autonome’ gebieden zijn vrijplaatsen voor illegale activiteiten en drugshandel. Wapens zijn in omstreden gebieden op de lokale markten te koop. Er zijn veel te veel wapens in omloop.
Zeventig procent van de bevolking in Nigeria leeft onder de armoedegrens in een land dat rijk voorzien is van inkomsten uit olie. Het grote geld werkt corruptie en straffeloosheid in de hand. En er is een groot aantal kansloze jongeren die zich gemakkelijk laten rekruteren om mee te vechten, ideologisch gemotiveerd of gewoon voor het geld.
Land in verval
De bisschop spreekt graag over zijn eigen dorp in Kaduna State. Er stond een school en ook een kerk. Beide zijn afgebrand. Is dat wat wij ‘sharia-crisis’ noemen?
‘In mijn dorp worden nu weer jonge kinderen geboren. Voor hen geen kerk en geen school. Met iets meer idealisme was dit nooit gebeurd. Ik ken andere dorpen waar hetzelfde is gebeurd.’
Laatst werd hij gevraagd om voor te gaan in een anglicaanse kerk in Maiduguri – de stad waar Boko Haram zich gevestigd heeft. Zijn ticket was geboekt en oké, toch kon hij niet mee met het vliegtuig. Er zat niets anders op dan over land door het getroffen gebied te rijden. Eindeloos veel lege winkels en lege huizen langs de weg: een land in oorlog. De mensen zijn vertrokken naar het zuiden. Geen politie of leger te bekennen – als daarvan al iemand gekomen is om de stand van zaken op te nemen. Ze kunnen de bevolking niet beschermen. Geen school, geen handel, en kerken verbrand. Hoe kunnen de mensen hier overleven?
Rol voor religieuze leiders?
De bisschop wil dat religieuze leiders in Nigeria meer moed tonen en eerlijk zeggen waar het op staat. Het religieuze geweld wordt namelijk onderbouwd met een ideologisch vertoog waarbij religieuze argumenten ten onrechte centraal staan. Gematigde religieuze christelijke en islamitische leiders kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de bestrijding van dit geweld.
Islam en christendom veroordelen het doden van onschuldige mensen. Wie uit religieuze overtuiging onschuldige mensen doodt, diskwalificeert daarmee de godsdienst. De kern van het probleem in Noord-Nigeria is dat religieuze groeperingen te vaak ontaarden in politieke bewegingen, soms ook criminele bewegingen die uit zijn op macht en geld.
Dat deze crisis religieus is, weten we omdat onschuldige mensen omkomen omdat zij moslim of christen zijn. Mensen zijn erg ongerust over recente escalaties van het geweld. Maar wat maakt deze crisis ‘religieus’? De bisschop maakte deel uit van een commissie die in Kaduna State 366 conflictsituaties in kaart heeft gebracht. Slechts vijftien conflicten waren ook van oorsprong religieus. De andere gingen in eerste instantie over land, eigendom en het recht om het land te bewerken. Het feit dat de oorsprong van conflicten niet religieus is zou veel meer moeten doorklinken in analyses en in de media. Religieuze leiders moeten er alles aan doen dit te de-escaleren.
Verdachtmakingen
‘Ons land is erg religieus. Nigeria exporteert de godsdienst naar andere Afrikaanse landen en over de wereld. Een kerk beginnen is hier een manier om snel carrière te maken. Populistische predikers willen liefst zo veel mogelijk gelovigen aan zich binden. Zij zeggen wat het volk wil horen: als hun kerk maar vol zit op zondag, als de collectes maar voldoende geld opbrengen. Deze religieuze leiders malen niet om vrede, dat is het probleem.’
Verdachtmakingen zijn gemeengoed, vooral ook in radicale christelijke (en moslim-) kringen. Bisschop Josiah licht toe dat hij altijd erg duidelijk is bij oecumenische vergaderingen: ‘Als je iets beweert, kom dan ook met bewijzen.’ Een pinksterdominee bijvoorbeeld viel de sultan van Sokoto openlijk aan tijdens een vergadering van de Christian Association of Nigeria (CAN). Hij beweerde dat moslims allemaal dezelfde agenda hebben: Nigeria islamiseren. De bisschop heeft deze predikant publiekelijk uitgedaagd om zijn uitspraken te onderbouwen. Hij kon het niet.
Een andere veel gehoorde verdenking is dat Fulani-nomaden erop uit zijn alle christenen uit hun gebied te verdrijven. ‘Geloof je dat? Bewijs het dan.’
De waarheid is geduldig en er komt een moment waarop duidelijk zal zijn wat waarheid is. Er is veel achterdocht onder gelovigen. Nigeria is een gelovige natie, maar hebben wij ook de intentie om het goede te doen?
Verborgen tegenstander
Boko Haram heeft lang bestaan als een van de vele stromingen binnen de islam. Vroeger sprak niemand erover. De aartsbisschop van Canterbury ging in die dagen ‘gewoon’ op bezoek bij de geestelijke leider van Boko Haram.
Toen Boko Haram begon te veranderen en te doden, sprak niemand er nog van zolang het moslims waren die andere moslims doodden. Totdat er een kerk werd aangevallen. De media spraken er schande van en berichten gingen de wereld over. Boko Haram werd een begrip, religieus geweld hun handelsmerk.
Boko Haram is ondergedoken toen hun eerste leider werd opgepakt en vandaag spreekt iedereen met ontzag over de ‘verborgen’ sjeik die deze beweging leidt. De beweging heeft geen aanspreekpunt meer voor onderhandelingen. De Islamitische Hoge Raad van Nigeria heeft in een verklaring gezegd dat ze Boko Haram zien als een criminele sekte die niets te maken heeft met de islam.
De vraag die bisschop Fearon aan andere religieuze leiders stelt, is: ‘Waarom zouden wij christenen moslims niet geloven die verklaren dat het doden van onschuldige mensen tegen de islam is? Komt het doordat wij geen vertrouwen meer hebben in moslims? Zonder vertrouwen kun je nooit samenwerken. Wij moeten elkaar vertrouwen. ‘
Zoek je bondgenoten
De bisschop gelooft er heilig in en heeft een serie conferenties opgezet voor religieuze leiders. Samen bespreken zij hun rol in dit proces en de mogelijkheden om erger te voorkomen. Hun land kan zich ontwikkelen, en dat begint met recht op onderwijs voor alle burgers. Van hun kant moeten religieuze leiders zorgdragen voor meer en betere kennis over het geloof, van het eigen geloof en van andere levensbeschouwingen. Religieuze leiders moeten actief pleiten voor het bestaansrecht van verschillende stromingen binnen islam en christendom.
Tijdens een van deze conferenties hebben religieuze leiders de regering opgeroepen om alle religieuze groeperingen gelijke rechten te geven op grondbezit en bouwplannen. Zij eisen dat gewapende eenheden van de regering (politie en het leger) de plicht hebben om ook zogenaamde ‘religieuze’ gewapende bendes in bedwang te houden. Geen kerk of moskee kan burgers beschermen tegen wapens.
Bisschop Fearon nodigt deelnemers uit om samen te komen met ‘hun’ bondgenoten in dezelfde regio. ‘Do it jointly’ is zijn motto in de dialoog, wat inhoudt dat leiders gezamenlijk opstaan wanneer het nodig is om hun achterban aan te spreken. Dat zij naast elkaar staan in het publieke debat. Dat zij samen rechten claimen om kerk of moskee wel of juist niet te mogen bouwen. Dat zij samenwerken in de media en bij lobby bij de overheid. En dat zij zich samen inzetten voor armoedebestrijding en basisonderwijs. Ook internationale organisaties zouden wat de bisschop betreft zouden ook internationale organisaties meer met de tolerante religieuze organisaties moeten samenwerken, en daarmee tevens de interne dialoog, zoals op de conferenties voor religieuze leiders, ondersteunen.
– Cokkie van ’t Leven is stafmedewerker van de zendingsafdeling van Kerk in Actie.