Scharlaken Koord geeft al 25 jaar professionele en betrokken hulp aan meisjes en vrouwen in de prostitutie door middel van preventie-, straat- en maatschappelijk werk vanuit een christelijke visie en met respect voor de keuze en opvattingen van elke vrouw. In dit artikel een verslag van het werk met de moeilijkste doelgroep: de illegale prostituee die door mensenhandelaren gedwongen wordt.
De eerste keer dat ik Demi zie, zit ze ineengedoken tegenover me op de bank, kleumend als een klein vogeltje. Ze kijkt me niet aan. Een dikke jas heeft ze niet, warme schoenen ook niet. Geen woning, geen inkomen, alleen een intriest verhaal. Ze is naar Scharlaken Koord doorgestuurd door de vreemdelingenpolitie, die haar gesproken heeft in detentie en al snel in de gaten had dat het hier ging om mensenhandel.
Demi heeft eigenlijk geen keuze: óf ze doet aangifte óf ze wordt uitgezet
Voorgelogen
Demi vertelt me in de weken daarop steeds kleine stukjes van haar verhaal. Ze is afkomstig uit Midden-Afrika en droomde van een betere toekomst in het Westen. In haar door burgeroorlog verscheurde land was er geen werk en ze had maar nauwelijks genoeg om van te leven. Slimme handelaren spiegelden haar een mooie toekomst voor. Ze zou gaan werken in een restaurant in Nederland en voor werkvergunningen en een woning zou gezorgd worden. Ze geloofde hen, ze wilde hen geloven en stapte met één van de mannen op het vliegtuig.
Eenmaal in Nederland aangekomen pakte het heel anders uit. Vanaf Schiphol werd ze naar een privéhuis gebracht, waar ze elke dag in de prostitutie moest werken. Elke dag moest ze klanten ontvangen en heel vaak meer mannen tegelijk. Vrije dagen had ze niet, loon zag ze niet. Bij te veel protest volgde er lichamelijk geweld om haar in het gareel te houden en werd er gedreigd met politie, gevangenis en uitzetting. Doodsbang was ze. In een vreemd land met een vreemde taal zonder enig begrip van haar rechten, bleef ze doen wat er van haar verlangd werd. ‘Mijn eigenwaarde ging totaal aan flarden’, zegt ze nu. ‘Ik was niemand meer, een pop zonder gevoel, een zombie.’ Na een lange tijd weet ze door een openstaande deur te ontsnappen en in blinde paniek vlucht ze weg. Ze komt terecht in Amsterdam en belandt op straat. Uiteindelijk komt ze via de politie bij Scharlaken Koord terecht.
Steeds vaker kloppen vrouwen als Demi bij Scharlaken Koord aan voor hulp. Hun hulpvraag is complex en het vergt veel tijd en energie om hen goed te kunnen begeleiden. Ze zijn voorgelogen, gemanipuleerd en afschuwelijk misbruikt.
Ze vertrouwen niemand meer, hun vertrouwen moet worden verdiend; ik moet laten zien dat ik mijn beloften wel nakom. De eerste stappen in het contact zijn dan ook het regelen van praktische zaken: een medisch onderzoek, soa- en zwangerschapstest, zorgen voor een inkomen en helpen zoeken naar een veilige woonplek.
Papieren en uitkering
Vrouwen als Demi zijn illegaal en komen in Nederland in aanmerking voor een B9-regeling. Deze regeling houdt in dat ze in ruil voor aangifte tegen hun handelaren een uitkering en zorgverzekering krijgen, soms is ook veilige opvang mogelijk. Mocht het tot een rechtszaak komen tegen de mensenhandelaar en wordt deze uiteindelijk veroordeeld, dan krijgt de betrokken vrouw definitieve verblijfspapieren. Na een informatief gesprek met de politie krijgt een vrouw drie maanden bedenktijd voordat ze moet beslissen of ze daadwerkelijk aangifte wil doen.
Zolang er geen papieren zijn afgegeven door de Immigratie- en Naturalisatiedienst, wordt de uitkering geregeld door het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers. Als er eenmaal een pasje is, loopt het contact verder via de Sociale Dienst. Een vrouw mag werken gedurende de tijd dat ze in de B9-regeling valt, maar het hoeft niet. Mocht er niet genoeg bewijs zijn, dan wordt de zaak geseponeerd en vervalt de B9, samen met alle rechten. Een asielaanvraag kan dan nog wel worden gedaan, maar de kans dat deze wordt toegekend is klein. Als dit inderdaad niet gebeurt, dient de vrouw Nederland te verlaten.
Te ingewikkeld
Demi heeft eigenlijk geen keuze: of ze doet aangifte of ze wordt uitgezet. Het doen van aangifte is haar enige kans om legaal in Nederland te mogen blijven en ze beslist dan ook al vrij snel dat ze dit wil doen. Doordat ze nu een uitkering heeft, komt er iets meer rust. Het is wel ingewikkeld om de uitkering te krijgen. Ze staat nergens ingeschreven en heeft dus geen vast adres, een bankrekening openen is daardoor onmogelijk en via de Sociale Dienst kan dit ook niet omdat ze niet in Amsterdam staat ingeschreven. Uiteindelijk loopt de uitkering via Scharlaken Koord en kan ze elke week haar toelage komen halen.
Demi heeft geen idee van westers geld. Banken maken haar bang evenals pinautomaten en pasjes. Een zorgverzekering? Daar heeft ze nog nooit van gehoord, waarom zou je iets betalen als je niet in het ziekenhuis komt? Ze weet niet wat ze met haar geld moet doen, geeft het eerst veel te snel uit en pot het dan weer op in een plastic tasje. Ze komt uit een klein dorpje van het platteland. Spullen werden daar meestal geruild op een lokale markt. De cultuuromslag is te groot. Hoe vaak ook ik iets probeer uit te leggen, het is te moeilijk en te ingewikkeld voor haar om te begrijpen.
Vaak geen bewijs
Samen gaan we naar de politieverhoren en zitten we twee hele dagen in een verhoorruimte. De rechercheurs van het mensenhandelteam zijn erg vriendelijk, verstaan hun vak en stellen de juiste vragen, maar het verhoor is een zware beproeving voor Demi. Alles moet ze vertellen, alle details komen op tafel en alles wordt uitgevraagd. Het is moeilijk voor haar, soms kan ze niets meer zeggen en stort ze helemaal in. En wat weet ze nu eigenlijk? Meegenomen naar een vreemd land, opgehaald door een vreemde auto en vastgezet in een huis waarvan ze het adres niet weet. Namen van handelaren kent ze niet en telefoonnummers al helemaal niet. Haar verhaal is hartverscheurend en tegelijkertijd niet te bewijzen.
Kwetsbaar en een makkelijk slachtoffer voor hernieuwd misbruik
Bedreigd
Bovenstaand probleem is niet uniek, heel veel mensenhandelzaken worden geseponeerd wegens gebrek aan bewijs. Het is erg moeilijk om voldoende informatie te vinden om een handelaar daadwerkelijk te kunnen oppakken. Het zijn ingewikkelde netwerken van mannen en vrouwen in Nederland, landen van herkomst en doorreislanden.
Mensenhandel is enorm winstgevend en de straffen zijn relatief laag. De risico’s voor de handelaren zijn niet heel groot en ze gebruiken veel manieren om de vrouwen aan zich te binden: geweld, dreigen met geweld tegen familieleden en kinderen, of het aangaan van een voodoo-of juju-overeenkomst waarbij een vrouw onder de vloek van een occulte priester wordt geplaatst. De vrouwen geloven dan dat ze vanuit de geestelijke wereld gestraft zullen worden als ze hun handelaren ongehoorzaam zijn. Veel vrouwen doen hierom geen aangifte en verdwijnen in de illegaliteit.
Voor hen lijkt er geen uitweg: blijven in Nederland mag niet, terug naar het land van herkomst kan niet. Dit niet alleen doordat ze hier doodsbang voor zijn, maar ook omdat ze geen reisdocumenten hebben. De benodigde papieren worden door de ambassades maar mondjesmaat uitgegeven en het is een erg bureaucratisch proces. Toch zijn de mogelijkheden er wel. Terugkeer kan via International Organization for Migration en ook zijn er projecten in het land van herkomst waar vrouwen zich bij kunnen aansluiten. Maar de achterdocht is te groot, veel vrouwen vertrouwen het niet en kiezen voor een onzeker leven als illegaal. Een klein percentage vrouwen krijgt, op grond van hun aangifte of humanitaire redenen, wel verblijfspapieren toegekend door de rechter.
Meer vertrouwen
Doordat ik haar op allerlei verschillende vlakken help, gaat Demi me steeds meer vertrouwen. Ze wordt opener en vertelt me steeds meer over haar gevoelens en ervaringen. Het is mooi om haar weer te zien lachen en grapjes te horen maken als ze komt naar Second Step, het dagbestedingsproject van Scharlaken Koord. Hier ontmoet ze vrouwen met dezelfde achtergrond en wordt ze geaccepteerd zoals ze is. Ze leert naaien, ze luncht met de anderen, viert Kerst met ons mee en maakt langzaam wat meer contact.
Toch blijft het erg moeizaam, niet alleen voor haar, maar ook voor mij. Demi woont sinds kort in de Bijlmer en heeft daar veel contacten met anderen. Het is soms lastig om te weten waar ze mee bezig is en waar ze haar geld aan uitgeeft. Ze blijft in een kwetsbare positie en is een makkelijk slachtoffer voor hernieuwd misbruik. Haar proces loopt nog en het is nog onduidelijk of ze in Nederland mag blijven.
Extra vangnet
Vrouwen als Demi hebben, naast professionele hulp, behoefte aan een extra vangnet in de vorm van een kerk, een buurthuis of een vrouwenclub. Een groep van mensen die hen accepteren en hen laten zien dat ze van waarde zijn, dat ze gekend worden en erkend worden in hun mens zijn. Scharlaken Koord doet dit binnen de hulpverlening, maar ook door middel van ons maatjesproject waarin vrijwilligers langere tijd met een cliënt optrekken.
Vrouwen als Demi wil ik zo goed mogelijk begeleiden, samen met hen wil ik naar oplossingen blijven zoeken. Ik wil hen laten zien dat ze belangrijk zijn en dat God zich ook om hen bekommert. Scharlaken Koord wil een plek zijn waar deze vrouwen professionele hulpverlening krijgen vanuit een warm en betrokken hart.
Zie voor meer informatie www.scharlakenkoord.nl en www.secondstepshop.nl.
– Simone Schoemaker-Wenderich is maatschappelijk werker bij Scharlaken Koord in Amsterdam.