‘In de afgelopen vijfentwintig jaar zijn meer moslims tot geloof gekomen dan in de hele periode ervoor’, stelde Rick Love, internationaal directeur van Frontiers, in 2000.1 Op zich niet eens zo’n hele grote claim als je bedenkt dat het aantal moslims dat christen werd voor die tijd praktisch nihil was.
Feit blijft dat wereldwijd steeds meer ‘Muslim Background Believer’s’ (MBB’ers) hun plaats innemen naast de traditionele christelijke minderheden in de islamitische wereld en de kerkgenootschappen in Europa. En die positie is niet gemakkelijk. Veel gelovigen met een moslimachtergrond worstelen met hun nieuwe identiteit als volgeling van Jezus. Ze hebben het gevoel in twee werelden te leven. Aan de ene kant hun moslimfamilie die hen vaak niet accepteert, aan de andere kant de christelijke gemeenschap die vaak zo verschilt van hun eigen cultuur. Het ontdekken van hun nieuwe identiteit in Christus is dan van wezenlijk belang. Lukt dit niet, dan is er een grote kans dat de MBB’er terugkeert naar islam.
Cultuur en religie
In de islamitische wereld zijn religie en cultuur nauw met elkaar verbonden. Breken met islam betekent daarom ook een breuk met de cultuur waarin de MBB’er is opgegroeid. Op dezelfde manier wordt het christelijk geloof door moslims (en ook veel MBB’ers) direct verbonden met de westerse cultuur. Die laatste komt er vaak niet al te best vanaf: individualisme, kledingstijl, gebrek aan respect voor ouderen (ook binnen de christelijke gemeenschap …). Het komt zo weinig overeen met het wereldbeeld waarin ze zelf zijn opgegroeid.2
De eer van het collectief staat voorop
Hoe is dat wereldbeeld te typeren? Allereerst is er het grote belang van de gemeenschap. Van jongs af aan leren kinderen dat het individu ondergeschikt is aan het collectief. De eer van het collectief (familie, stam of zelfs natie) staat voorop. Die eer komt tot stand door religieuze vroomheid, succes op werk, leeftijd en gastvrijheid.
Maar er is ook duidelijk onderscheid tussen mannen en vrouwen. Zo draagt controle en bescherming van vrouwen, land en familieleden bij aan de eer van de man. Eervolle vrouwen zijn volledig trouw aan hun echtgenoot en houden hun lichaam rein voor het huwelijk.
Aangetaste eer is moeilijk te herstellen. Wanneer een moslim christen wordt, heeft dit niet alleen grote gevolgen voor hemzelf (zoals onterving, gedwongen huwelijk, fysiek geweld), maar ook voor de positie van zijn familie binnen de gemeenschap.3
Relatie met de familie
Voor moslims is de familie erg belangrijk. Familie bepaalt in grote mate je identiteit, naast cultuur en geloof. In de meeste gevallen betekent bekering een verstoring van de familierelatie. In veel gevallen zal de familie druk uitoefenen op de MBB’er om terug te keren naar islam. Toch moeten we ons realiseren dat familieleden, ook binnen één gezin, verschillend kunnen reageren op de bekering (van acceptatie tot ontkenning tot weerstand).4
MBB’ers geven aan dat ze het contact met familie vaak het meeste missen, vooral rondom islamitische feestdagen en momenten van rouw. Veel MBB’ers koesteren warme herinneringen aan deze feesten uit hun kindertijd. Juist op die momenten missen ze het gevoel ergens bij te horen.
Het is dan belangrijk dat zij een christelijke gemeenschap om zich heen hebben, die extra naar hen omziet en als een nieuwe familie voor hen is.5 Dit brengt een grote verantwoordelijkheid met zich mee, die christenen vaak onderschatten. Realiseren wij ons wel hoeveel een moslim moet opgeven? Vragen wij niet iets van hen wat we zelf ook niet zouden kunnen?
Het is daarbij belangrijk de MBB’er in contact te brengen met andere MBB’ers in zijn omgeving. Velen denken als ze tot geloof komen, dat ze de enige moslim zijn die ooit Jezus is gaan volgen. De wetenschap dat ze niet als enige deze moeilijke beslissing hebben genomen, is zeer bemoedigend en geruststellend.6
‘Je bent een beter zoon sinds je Jezus bent gaan volgen’
Opvallend is wel dat bij veel MBB’ers, na een periode van verwijdering, de relatie met (een deel van) de familie toch weer wordt hersteld. Het grootste getuigenis van een MBB’er is daarin zijn of haar veranderde leven. Dit citaat van een Iraanse vader is daarin veelzeggend: ‘We keuren niet goed wat je hebt gedaan, maar we zijn gelukkig met wie je bent geworden (…) Je bent een betere zoon sinds je Jezus bent gaan volgen.’7 Het komt geregeld voor dat de MBB’er uiteindelijk een soort vertrouwenspersoon wordt in de familie, met name in crisissituaties, vanwege het respect en vertrouwen dat men in hem of haar heeft. Zo werd een Koerdische MBB’er uit Turkije door zijn conservatieve islamitische tante gevraagd te bemiddelen in het huwelijk van haar zoon.
Identiteitsvorming
Een MBB’er worstelt met het ‘verlies’ van zijn oude identiteit. Welke identiteit komt er immers voor in de plaats? De spanning die wordt ervaren in de overgangsfase kan ondraaglijk zijn.
Kathryn Kraft onderzoekt in haar boek Searching for Heaven in the Real World (2012) de zoektocht van MBB’ers naar hun nieuwe identiteit. Ze ontdekte dat veel MBB’ers een strategie aanhangen van ‘adhesive integration’, waarbij de nieuwe christelijke geloofsidentiteit wordt geplakt op hun nationale en culturele identiteit (bijv. ‘Marokkaanse christenen’). Dit werkt met name goed in regio’s waar geen historische christelijke gemeenschappen bestaan (zoals in Noord-Afrika). In het Midden-Oosten ligt dit gecompliceerder door de aanwezigheid van etnische christelijke minderheden (Armeniërs, Syrisch-orthodoxen en anderen) die de christelijke identiteit als het ware claimen. Het is of het een of het ander.
‘Insider movements’
Hoewel er binnen de missiologie volop wordt gediscussieerd over verschillende modellen van identiteitsvorming onder jonge gelovigen, zijn veel MBB’ers zich niet bewust van alternatieve opties. Deze kunnen zover gaan als het vormen van insider movements binnen de moslimgemeenschap, waarbij de gelovige nog altijd de moskee bezoekt en zichzelf identificeert als ‘moslimvolgeling van Jezus’. Kraft schrijft:
‘Many of them had assumed they had no option but to abandon their Muslim background and fully assume a Christian identity, and they were somewhat frustrated that they had not succeeded in doing so. Often, they expressed surprise and hopefulness when they learned of other models for convert identity.’8
De insider movements zijn een gevoelig thema. Meningen lopen behoorlijk uiteen, zowel binnen de academische wereld als in de zendingspraktijk. Een opvallend resultaat uit het onderzoek van Don Little onder MBB’ers en zendingswerkers was dat geen enkele MBB’er zich comfortabel voelde bij het label ‘moslimvolgeling van Jezus’, terwijl zendingswerkers (met name de minst ervaren) hier minder moeite mee hadden.9
Wat je vaak ziet gebeuren is dat de MBB’er in eerste instantie zich afzet tegen zijn oude identiteit. Dit zorgt voor een groot gevoel van gemis omdat er geen duidelijke identiteit voor in de plaats komt. Sommige MBB’ers besluiten zich daarom radicaal aan te passen aan de heersende cultuur binnen de christelijke gemeenschap. In veel gevallen is die sterk westers georiënteerd. Naarmate de tijd verstrijkt, kan er dan een tegenreactie ontstaan, waarin de MBB’er het nieuwe bekritiseert en onderdelen van het oude juist gaat waarderen.10 Niet alles uit de moslimcultuur is immers slecht, denk bijvoorbeeld aan gastvrijheid, gedeelde besluitvorming en het respect voor ouderen.
Interne strijd
Veel MBB’ers geven aan dat het ontdekken van hun nieuwe identiteit in Christus cruciaal was op hun geloofsweg. Toch betekent dit niet dat daarmee hun moslimidentiteit opeens verdwenen is. Tim Green beschrijft de verwarring die bij veel MBB’ers ontstaat na hun bekering: ‘Hier wordt het leven gecompliceerd. Het is een lange interne strijd om je wereldbeeld te veranderen – om nederigheid te waarderen boven eer, of vergeving boven wraak. De “stemmen” van oude en nieuwe waardensystemen wedijveren om gehoord en gehoorzaamd te worden …’11
Dit wordt met name zichtbaar binnen de relatie man-vrouw. In zijn boek A Wind in the House of Islam (2014) beschrijft David Garrison de vorming van een christelijke gemeenschap in de regio Afghanistan/Pakistan, die in het begin alleen uit mannen bestond en werd geleid door ene Ahmed. Ahmed vroeg op een keer aan een Amerikaanse onderwijsconsultant: ‘Moeten we onze vrouwen niet slaan?’, waarop de Amerikaanse geschokt reageerde: ‘Natuurlijk niet!’ Hierop vroeg Ahmed: ‘Maar wat zegt de Bijbel hier dan over?’ Een vrouwelijke zendelinge stuurde hem diezelfde avond een aantal bijbelverzen. De mannen bleven de hele nacht op om de teksten samen te bestuderen en de volgende dag beloofden zij plechtig hun vrouwen niet meer te slaan.
‘It has not been easy’, Ahmed admitted. ‘It has not been easy for me. That was a big change for us. Since we had begun studying the Word of God, we didn’t think about what it meant to the women. We were reading it, but focusing on what was happening in our culture as men (…) We were not thinking that God might also be calling women (…) Things are changing. Last year, more than 100 jamaatleaders said to me: ‘I no longer beat my wife.’ Today, though it remains smaller than the men’s movement, the women’s movement has started hundreds of women’s jamaats, and is growing at the same pace as the men’s movement.’12
Dit verhaal laat duidelijk het belang van effectief discipelschap zien en de kracht van het Woord van God. Tegelijkertijd laat het zien dat deze transformatieprocessen tijd kosten. Veel MBB’ers worstelen met het gebrek aan duidelijke richtlijnen binnen het christelijk geloof. De Turkse theoloog en socioloog Ziya Meral verwoordt het treffend:
‘De meeste richtlijnen voor het leven, van wat te dragen tot wat te eten, worden vervangen door een verwarrende “vrijheid in Christus”. De jonge bekeerling, vrij van religieuze rituelen en regels, voelt zich vaak verloren en zoekt naar andere gewoonten, zoals stille tijd, om met dit gevoel om te gaan.’13
MBB’ers lopen dan het risico in twee richtingen door te slaan: het creëren van nieuwe regels voor zichzelf die net zo wettisch zijn als de vorige of het overboord gooien van alle regels en erop los leven, zonder routines in te bouwen die hen helpen te groeien in geloof.14 Bepaalde dagelijkse routines, zoals gebed en bijbellezen, zijn natuurlijk goed, maar ze mogen nooit een doel in zichzelf worden.15
Conclusie
Als een moslim christen wordt, heeft dit grote gevolgen voor hemzelf en zijn omgeving. In veel gevallen verliest hij het contact met familie en komt hij alleen te staan. Eenzaamheid ligt dan op de loer. Voor veel MBB’ers is dit de reden om terug te keren naar islam. Het is daarom van cruciaal belang dat MBB’ers worden opgevangen in een warme christelijke gemeenschap, die als een familie om hem heen staat.
Het toetreden tot een gemeente is daarbij uitdrukkelijk niet het eindpunt voor de MBB’er. Dan pas begint de zoektocht naar zijn of haar nieuwe identiteit in Christus. Dit is een complex en lang proces, waarbij discipelschap van essentieel belang is. De bereidheid van andere gelovigen om hun leven met hen te delen en tot voorbeeld te zijn, speelt daarin een belangrijke rol.
‘Vroeger waren jullie vreemdelingen, en hoorden jullie niet bij het volk van God. Maar dat is veranderd. Jullie horen er nu wel bij. Jullie zijn Gods kinderen, samen met de andere christenen. Alle christenen samen vormen een eenheid: de heilige kerk van Christus.’ Efeze 2:19-20, BGT
Noten
1 Rick Love, ‘Discipling all Muslim people in the Twenty-First Century’, International Journal of Frontier Missions, vol. 17:4 (2000), 5.
2 Tim Green en Roxy, Joining the Family, Milton Keynes, 2016, 28. De Joining the Family-cursus is door Interserve ontwikkeld voor Britse kerken om hen toe te rusten in hun contacten met Muslim Background Believers.
3 Green, Joining the Family, 31-32.
4 Een film die deze verschillende reacties duidelijk laat zien is de ‘De apostel’ (2014). De film vertelt het waargebeurde verhaal van een jonge moslim in Frankrijk die tot geloof komt.
5 Green, Joining the Family, 34.
6 Don Little, Effective Discipling in Muslim Communities, Westmont, 2015, 196.
7 Green, Joining the Family, 135. Geciteerd van Steve Beel, voormalig directeur Interserve England en Wales.
8 Kathryn Kraft, Searching for Heaven in the Real World, Oxford, 2012, 111-112.
9 Don Little, Effective Discipling in Muslim Communities, Westmont, 2015, 202.
10 Green, Joining the Family, 180.
11 Tim Green, in: Don Little, Effective Discipling in Muslim Communities, Westmont, 2015, 184.
12 David Garrison, A Wind in the House of Islam, Monument, CO: WIGTake Resources, 2014, 200-202.
13 Ziya Meral, ‘Conversion and Apostasy: A sociological perspective’, Evangelical Missions Quarterly 42 (2006), 511.
14 Green, Joining the Family, 115.
15 Ibidem, 121.
— Wilma Wolswinkel is beleidsmedewerker bij de GZB en lid van de redactie van TussenRuimte.