Een vierjarig Amerikaans jongetje dat roept dat je je leven aan God moet geven, een elfjarig Braziliaans meisje dat mensen geneest, een ander Amerikaans jongetje van tien jaar dat vol passie spreekt over het bijbelboek Daniël. Kindpredikers, een fascinerend fenomeen dat opduikt over de hele wereld. Vooral in Brazilië groeien ze in aantal en opvallend is dat veel van hen uit de onderklasse of lagere middenklasse komen.
Op het internet circuleren tientallen filmpjes van jonge kinderen die in een kerk staan te preken. Ze preken niet alleen, sommige van hen doen ook aan massale genezingsdiensten en spreken over openbaringen en profetieën. Enkele jonge voorgangers genieten grote bekendheid en vliegen de hele wereld over om in kerken te komen preken. Dit komt met name voor in bepaalde protestantse stromingen als pentecostale kerken en charismatische gemeenschappen.
Het verschijnsel is niet nieuw. In de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw beleefde dit verschijnsel van jonge missionarissen al een hoogtepunt. Maar opvallend is dat er sinds een aantal jaren vooral in Brazilië een grote toename te zien is van kindpredikers. Dit komt niet geheel uit de lucht vallen, aangezien Brazilië het meest pentecostale land ter wereld is (Von Sinner 2012). De Braziliaanse pastoor Walter Luz schat dat er in zijn land wel duizenden kindpredikers zijn, maar wetenschappelijk onderbouwde cijfers zijn er niet. Wel is duidelijk dat veel van deze kinderen uit de armere wijken en uit families uit de onderklasse of lagere middenklasse komen (Shapiro 2015).
De stem van God
Veelgehoorde kritiek is dat de kinderen het gedrag van hun ouders of mensen in de kerk kopiëren. Ze herhalen veelgeciteerde zinnen en spreken die vol passie en met groot volume uit, zoals ze dat de voorgangers ook zien en horen doen.
Veel toehoorders geloven er heilig in dat deze kinderen de opdracht om te preken van God hebben ontvangen. In één van de filmpjes die op internet circuleren zegt een vrouw over het jongetje van tien jaar dat ze net in de kerk heeft horen preken: ‘God gebruikt hem. God spreekt door hem heen. Hij is enkel een instrument voor de Heer’ (Around the world in 80 faiths uit 2009). In bredere zin is de opvatting van sommige pentecostalen dat mensen niet meer dan ‘lege hulzen’ zijn die door God als spreekbuis gebruikt worden.
Kijkend naar de interviews met de kinderen en hun ouders zie je telkens weer dat de kinderen al op vroege leeftijd het gevoel hadden dat dit werk op hun pad was gekomen. In profetieën is aan de ouders geopenbaard dat hun kinderen speciaal zijn. De moeder van de elfjarige Braziliaanse Alani zegt daarover:
‘Ik voelde dat ze al een instrument van God was toen ze nog in mijn buik zat. […] De Heer verraste ons omdat ze al gebruikt werd vanaf dat ze een baby was’ (Shapiro 2015).
Kerk voor de armen
De omgeving waar deze kinderen opgroeien beïnvloedt onmiskenbaar de perceptie van het leven en het werk van God. Maar welk verband bestaat er precies tussen de sociale situatie van de kindpredikers en de taak die zij binnen de kerk vervullen? En welke traditionele ideeën over de samenhang tussen religie en sociale of fysieke status spelen een rol in het geloof in kindpredikers?
In de pentecostale kerken wordt veel moeite gedaan om potentiële nieuwe kerkgangers te bereiken. Ze moeten opboksen tegen een hoop andere denominaties in Brazilië, met name tegen de populaire en diepgewortelde katholieke kerk. Het is daarom zaak dat de pentecostale gemeenten met iets speciaals komen om bezoekers te trekken.
‘Onder charismatische denominatie, is de strijd om wonderen en emotionele bevrijding te brengen groot. […] Kindpredikers vullen een speciale niche: ze belichamen het charisma en theatraal vermogen van oudere prekers, maar gefilterd door kinderlijk onschuld’ (Shapiro 2015).
Vanouds zoeken de mensen uit de armere wijken hulp bij de kerken voor ondersteuning in hun vaak uitzichtloze situatie. Vanaf de jaren zestig/zeventig kwam in de katholieke kerken van Latijns-Amerika de bevrijdingstheologie op, een beweging die een concreet plan had om de gemarginaliseerden in de samenleving te helpen door onderdrukkende structuren in maatschappij en kerk aan de kaak te stellen vanuit christelijk oogpunt. Maar met de komst van de pentecostale beweging zie je dat veel arme mensen juist bij déze kerken hun heil zoeken. De meest voorkomende reden hiervoor is dat de kerkgangers een meer persoonlijke relatie met God zoeken (Wormald 2014).
De pentecostalen spelen vooral in op het verbeteren van de gezinswaarden. Brazilië is een land waar veel problemen zijn met alcohol, drugs, geweld en prostitutie. Door morele waarden te onderwijzen aan de gezinnen kan er een directe verandering doorgemaakt worden. Door bijvoorbeeld een vader van zijn geldverslindende alcoholgebruik af te helpen, blijft er geld over voor het levensonderhoud van het gezin, educatie en gezondheidszorg. Stukje bij beetje klimmen deze gezinnen omhoog op de sociale ladder. In deze sociale context wordt er op een bepaalde manier gekeken naar de pentecostale kerken: ‘Kindgenezers en de pentecostale kerk representeren een mogelijke vorm van redding’ (Phillips 2010). Maar niet alleen op een praktische manier steekt de kerk een helpende hand uit naar de armen:
‘Er is ook een geest of vreugde en hoop in veel van deze kerken, dat een waardevol gegeven is in veel samenlevingen, vooral wanneer mensen geconfronteerd worden met problemen of zeer veel moeite hebben met rondkomen’ (Miller 2013).
Bewoners van krottenwijken die dagelijks moeten worstelen om de basale behoeften, worden opgewekt door het geloof en ervaren hun armoede op een andere manier (Chesnut 1997). De hoop die hier gepredikt wordt, voorziet in een behoefte van de gemarginaliseerde inwoners van Brazilië. Kindpredikers vervullen een bepaalde heldenrol in dit verhaal; kinderen zijn de hoop van de toekomst en zij zijn nog niet beschadigd door hun complexe omgeving.
God en maatschappij dienen
Wanneer je de interviews met de kindpredikers beluistert, merk je een sterk verlangen om te helpen en een duidelijk verantwoordelijkheidsgevoel om de maatschappij te dienen, met God aan hun zijde:
‘Ze werden geconfronteerd met de problemen van hun arme gemeenschappen – alcohol, drugsmisbruik, hiv/aids, werkloosheid – vanaf een zeer jonge leeftijd, en zij werden opgevoed met het idee dat zij speciale krachten hebben om het op te lossen’ (Shapiro 2015).
Wanneer ze oud genoeg zijn voor een ‘echte’ baan, willen ze dokter, federale rechter of psycholoog worden en de wereld verbeteren. Ambitieuze plannen voor jonge kinderen. Maar wat ook zichtbaar wordt, is een zekere tragedie: kleine kinderschoudertjes moeten het juk van de gehele Braziliaanse samenleving dragen.
Door dit pad in te slaan helpen ze via God anderen, maar daarnaast ook zichzelf. Zodra ze bekend worden en voor grote zalen mogen preken, gaan de kindpredikers en de gezinnen waartoe ze behoren er financieel op vooruit. Volgens Vice wordt er veel geld verdiend met de jonge kinderen:
‘Gemanaged door hun ouders, 365 dagen per jaar op tour, en $ 900 in rekening brengen voor een twee uur durende dienst, kindpredikers zijn big business in Brazilië. Elk evenement wordt gepromoot met posters, magazines en radio advertenties. Als je wilt dat één van deze wonderkinderen jouw parochie bezoekt, moet je een aanbetaling doen voor een minimum van 150 dvd’s (kosten rond de $ 750).’
Sommige mensen zien kindpredikers als een vorm van religieus kindermisbruik, gefaciliteerd door de ouders. Maar het is ook niet ondenkbaar dat de ouders tot een bepaalde hoogte werkelijk geloven in de gave van hun kind en tegelijkertijd deze kans aangrijpen om hun kind en de rest van het gezin een beter leven te bieden.
‘Voor Alex, was preken zowel een weg uit de armoede, alsook een oprechte missie’ (Shapiro 2015).
‘De meeste van hen (fans) kopen mijn dvd’s, en dat is heel goed omdat ik dan het geld dat ik verdien aan mijn ouders kan geven. Ik hoef me geen zorgen te maken over eten en kleding. Ik gebruik ook veel van het geld om eten en drinken te geven aan de mensen in de sloppenwijken (favelas)’ (Kix 2009).
Voor de ouders en de kinderen is het een win-winsituatie: de gezinnen profiteren van de nieuwe financiële situatie, de kinderen blijven van de straat en uit de problemen, de maatschappij wordt er beter van en meer mensen leren God kennen.
‘Health and wealth-gospel’
In de charismatische kerken waar de kinderen voorgaan, bestaat een vast geloof dat de mentale en fysieke toestand van de mens in direct verband staat met het geloof. Kleine Alani van elf jaar die preekt in de kerk van haar vader, houdt regelmatig gebedsgenezingsdiensten. Mensen komen van heinde en ver om door dit meisje aangeraakt te worden. De zuiverheid van een kind kan de duivel uitdrijven, is de heersende gedachte.
Het geloof in een geestelijke strijd, een ‘tussenruimte’ tussen God en mensen, is een veelvoorkomend gedachtegoed in Brazilië. Dit is te koppelen aan de traditionele religies van het land die zich ook richten op het uitdrijven van kwade geesten en wonderbaarlijke genezingen. Veel mensen in Latijns-Amerika geloven in ‘het kwade oog’, hekserij en reïncarnatie (Wormald 2016). De pentecostale kerk weet op een aansprekende manier een brug te slaan tussen de oude rituelen en het christendom.
‘Door de nadruk te leggen op persoonlijk contact met het goddelijke, door gebedsgenezing, spreken in tongen en profeteren, trekt pentecostalisme diegenen aan die affiniteit hebben met inheemse religies die traditioneel overtuigingen en praktijken die verband houden met directe communicatie met de ‘geesteswereld’ omvatten’ (Wormald 2016).
‘Het maatschappelijke zorgsysteem in Brazilië is heel zwak. Dit leidt ertoe dat veel mensen uitwijken naar de kerk’ (Shapiro 2015).
De ongelijkheid en armoede creëren ruimte voor de pentecostale kerk om de rol van sociaal vangnet op te vullen op de plekken waar de overheid steken laat vallen. Kindpredikers vervullen de speciale taak om mensen hoop te bieden. Zij stralen onschuld en zuiverheid uit en zijn wellicht toegankelijker dan hun volwassen collega’s. Door kindpredikers in te zetten houden zowel staat als kerk een bepaald systeem in het sociale werkveld in stand.
Literatuur
Around the World in 80 Faiths: United States of America. Door Peter Owen Jones. Geproduceerd door Sian Salt. Geregisseerd door Sian Salt. London, England: British Broadcasting Corporation (BBC), 2009
Bijbel (NBV), Haarlem: Nederlands Bijbelgenootschap, 2013
R. Andrew Chesnut, Born Again in Brazil: The Pentecostal Boom and the Pathogens of Poverty, New Brunswick, NJ: Rutgers University Press, 1997
Cordelia Hebblethwaite, ‘The Curious Allure of Child Preachers’, BBC News Magazine, 29 augustus 2012
Janet Heimlich, Breaking Their Will: Shedding Light on Religious Child Maltreatment, Amherst, NY: Prometheus Books, 2011
Martina Kix, Interview ‘Bible Babies’, Vice.com. 1 mei 2009
Donald E. Miller, Spirit and Power: The Growth and Global Impact of Pentecostalism, Oxford: Oxford University Press, 2013
Tom Phillips, ‘Brazil’s Evangelical Revolution Sees Miracle Healers Take Centre Stage’, The Guardian, 29 oktober 2010
Samantha M. Shapiro, ‘The Child Preachers of Brazil – The New York Times’, The New York Times Magazine, 11 juni 2015
Rudolf Von Sinner, ‘Pentecostalism and Citizenship in Brazil: Between Escapism and Dominance’, International Journal of Public Theology 6, nr. 1 (2012)
Benjamin Wormald, ‘Religion in Latin America: Widespread Change in a Historically Catholic Region’, Pew Research Centers Religion Public Life Project RSS, 13 november 2014
— Mirjam Vossepoel is mediawetenschapper, gespecialiseerd in documentaire/film en religie. Zij schreef een paper over kindpredikers, waarvan ze voor TussenRuimte een samenvatting maakte.