‘De lokale kerk is de hoop voor de wereld: we hebben het gezien!’

Sinds 2013 organiseert ontwikkelingsorganisatie Tear jaarlijks een voorgangersreis naar Oeganda om te leren hoe kerken en christenen daar tot zegen zijn voor hun omgeving. Bijna zeventig kerkleiders vanuit verschillende kerkgenootschappen in Nederland zijn inmiddels mee geweest. Uit de groep van oud-reizigers is geleidelijk een learning & blessing-community ontstaan die nadenkt over de rol van de kerk in het perspectief van Gods wereldwijde koninkrijk. Onlangs vond er een evaluatieonderzoek plaats door Sofieke van Oord naar de opbrengst van de voorgangersreis. Wat levert een dergelijke reis Nederlandse kerkleiders op? 

‘Over de weg die als een rood lint door het groene landschap slingert, bewegen zich twee minibusjes in traag tempo voort. Onder de blakerende zon schommelen ze door kuilen en langs modderpoelen, terwijl in het lange bermgras kleine jongens op blote voeten in bestofte schooluniformen uitgelaten zwaaien en roepen. Af en toe schemeren ronde lemen hutten in de verte, in een cirkel gerangschikt rond een erf. Het land strekt zich eindeloos uit in vruchtbare pracht. Dit is Soroti, in het oosten van Oeganda. Een van de armste gebieden van het land dat ‘De parel van Afrika’ genoemd wordt. Schraal en kleurrijk, achtergebleven maar vol rijkdom, gebroken maar van grote schoonheid. 

In de busjes zitten dertien mensen uit Nederland, onder wie ik. Het zijn voorgangers, diakenen en actieve gemeenteleden die op uitnodiging van ontwikkelingsorganisatie Tear op weg zijn naar dorpjes waar plaatselijke kerken bijdragen aan de bestrijding van armoede en de gevolgen van onrecht. We willen geen wijsheid brengen, maar vooral halen, luisterend naar de verhalen van mensen die hier met heel weinig middelen maar een groot en levend geloof hun gemeenschappen helpen opstaan uit armoede en achterstelling.’

Margrietha Reinders, predikant/pionier in Amsterdam en deelnemer van de Tear-voorgangersreis in 2018

Richting in de zoektocht 

Er zijn ingrijpende veranderingen in de wereld en het lijkt alsof we op de drempel staan van een nieuwe tijd. Door de globalisering is het oude Europa niet meer zoals het was. De tijd dat ons werelddeel de wil oplegde aan de volken overzee is voorbij. 

Europa lijkt op dit moment de handen vol te hebben aan haar eigen identiteitscrisis. De secularisatie en ontzuiling maken dat traditioneel christelijk geloven niet meer vanzelfsprekend is. En de instroom van migranten en vluchtelingen zorgt voor de uitdaging om samen te leven met mensen van allerlei verschillende achtergronden. 

In deze ontwikkelingen heroriënteren kerken zich op hun missionaire roeping. De traditionele vormen van kerk-zijn ‘doen’ het minder goed en de kerken lopen leeg. Aan de andere kant is er een hoopvolle beweging gaande van kerken waar deze nieuwe zoektocht uitmondt in betrokkenheid bij de eigen omgeving. Er ontstaan nieuwe initiatieven en vormen van kerk-zijn. Het lukt deze kleine gemeenschappen, met vallen en opstaan, om het evangelie tastbaar te maken in hun omgeving. Hoe kunnen we als kerk in de samenleving staan en het evangelie van Jezus Christus uitleven? 

De voorgangersreis naar de kerk van Oeganda biedt handvatten om de zoektocht naar de roeping van de kerk in deze tijd vorm te geven, zeggen oud-deelnemers. Een aantal kerkleiders geven aan dat door de reis het missionaire beleid in de gemeente is aangescherpt. Daarnaast moedigen deelnemers andere christenen in Nederland aan om in hun eigen omgeving aan het werk te gaan en om te zien naar hun naasten. 

Wederzijds leren

De groep predikanten reist enkel naar Oeganda om te leren en dat is niet voor iedereen even gemakkelijk. Voor velen betekent het dat ze bijna letterlijk op hun handen moeten gaan zitten om niet te helpen, maar te luisteren, niet te geven, maar te ontvangen. Het is een omgekeerde beweging. We zien geen rijke, blanke hulpverleners of missionarissen die naar een Afrikaans land trekken om geld te doneren en kennis te delen, maar een groep voorgangers die – vanuit een soort armoede – vragen stelt en wil leren. De stemmen van het Zuiden laten zien dat het mogelijk is om als kerk met beperkte middelen het evangelie vorm te geven in de omgeving. Wat doen ze anders dan wij? Hoe lezen zij de Bijbel? Wat zijn hun ideeën over missionair kerk-zijn?

‘Ik kreeg nieuw vertrouwen in wat God kan doen met de mensen en middelen die er zijn. Dat geeft hoop, door de vooruitgang die je ziet!’

‘De reis heeft me bemoedigd over Gods geweldige kerk wereldwijd. En voor mij is het een aansporing om daarin een actieve rol te blijven spelen.’

Hoopgevende verhalen 

Het besef groeit dat christenen een minderheid vormen en dat het Europese protestantisme slechts één uitdrukking is van een bonte en veelkleurige wereldkerk. Hoewel de kerk in Nederland krimpt, vindt er op andere continenten een enorme groei plaats. Het kijken naar de cijfers kan moedeloos maken, hoe hoopgevend is het dan om de verhalen van broers en zussen in andere landen te horen. Hoopgevende verhalen van kerken die bijdragen aan de bloei van de stad. 

Met de voorgangersreis gaan ook altijd een aantal migrantenpastors mee. Tussen een pastor van een migrantenkerk in de Bijlmer en een predikant in een oer-Hollandse kerk is een vriendschap gegroeid. Inmiddels trekken de beide kerken samen op en leren ze van elkaar. 

Een van de basisprincipes van Umoja is nadenken over de bronnen die God je gegeven heeft, de nood die er is en hoe dat samenkomt. Een deelnemer heeft daarom besloten om zijn baan op te zeggen en een gezinshuis te beginnen voor pleegkinderen. 

Een predikant die meeging droomde al jaren van een plek waar jongeren leren om het Koninkrijk van God in praktijk te brengen. Hij begon een bijbelschool in de Bijlmer en inmiddels is er ook een bijbelschool in Oeganda, waarbij ze samen optrekken en van elkaar leren. 

Missionaire presentie

Deelnemers geven aan dat ze door de reis meer inzicht hebben gekregen in de betekenis van missionaire presentie. Het geeft ze een bredere kijk op de rol van de kerk in de samenleving. 

Het besef dat de kerk een rol kan spelen in het veranderen van gemeenschappen moedigt aan om in Nederland hiermee aan de slag te gaan. 

Nagenoeg alle reizigers zijn naar aanleiding van de reis concreet aan de slag gegaan met wat ze gezien en gehoord hebben. De nieuwe inzichten en principes worden verwerkt in lezingen, preken, publicaties en trainingen. Daarnaast worden visie- en beleidsplannen van lokale kerken aangescherpt. Vanwege de strategische posities die de reizigers vervullen in kerken is de potentiële impact van de reis groot.

‘Het belangrijkste is voor mij dat de kerk de gemeenschap om haar heen kan veranderen.’

‘Het missionaire beleid van onze kerk is mede naar aanleiding van deze reis enorm aangepast en aangescherpt.’

‘Het was een inspirerende en verdiepende ervaring, in ontmoeting met Oegandese christenen en leren hoe zijn hun samenleving dienen.’

Missionair en diaconaal

Waar veel westerse kerken in hun functioneren een scheiding aanbrengen tussen diaconaat, evangelisatie en sociale actie, herkennen veel niet-westerse kerken dit onderscheid niet. 

Zending, diaconaat, evangelisatie en sociale actie gaan er hand in hand. Het evangelie heeft betrekking op alle aspecten van het leven en dat wordt zichtbaar in het dagelijks functioneren van de kerk. 

De kerken in Oeganda zijn hierin een voorbeeld voor kerken in Nederland. De voorgangersreis inspireert kerkleiders in het vormgeven van de roeping van de kerk in de samenleving. De verhalen geven hoop en moedigen aan om in de eigen context aan de slag te gaan. 

‘Ik ben bevrijd van een vals dilemma tussen missionair zijn en diaconaat.’

• Download de PDF