Op de website van de Duitse organisatie Evangelische Mission Weltweit (EMW) is een gesprek tussen de doopsgezinde theoloog Fernando Enns en interviewer Freddy Dutz te beluisteren. In het gesprek vraagt zij hem naar de waarde van de Bergrede in tijden van oorlog. Het gesprek is opgenomen voordat het conflict in Israël/Palestina oplaaide en gaat met name in op de realiteit van de oorlog in Oekraïne.
Hoe heeft die oorlog het idee van vrede in Europa gebroken? Enns bevraagt die illusie van een vreedzaam Europa sinds 1945: de koude oorlog in Europa had grote gevolgen voor ander regio’s in de wereld waar het conflict gewelddadig werd uitgevochten. Ook de oorlog na het uiteenvallen van Joegoslavië mogen we niet over het hoofd zien.
En hoe gaan we dan om met de realiteit van oorlog in Europa nu? Kunnen we nog wel pacifistisch zijn als landen worden aangevallen, is het wel mogelijk om zonder wapens vrede te stichten?
Zetten we in dit soort situaties de Bergrede op pauze? Voor Enns is dat onvoorstelbaar: het is geen preek voor als alles goed gaat. Moeten we er niet eerder vanuit gaan dat Jezus zich ervan bewust was dat de weg die hij ging geen gemakkelijke zou zijn? Misschien wist hij niet de hele tijd dat het kruis de consequentie zou zijn, maar daar leidde de weg uiteindelijk wel heen. Enns laat aan de hand van de Bergrede zien dat Jezus zich niet overgaf aan de logica van de oorlog. Hij sloot geen compromis op het moment dat het erop aan kwam en greep niet naar de middelen van de vijand. Juist de christelijke boodschap staat tegenover het gepolariseerde denken dat de logica van oorlog en geweld kenmerkt. Dit is een manier van denken die ten dode leidt. In de Bergrede breekt Jezus met die manier van denken. En dat is de uitdaging die ons nu ook voorligt.
Tegelijkertijd erkent Enns dat we deze manier van denken, geloven en in de wereld staan niemand mogen opleggen. We kunnen niet voor iemand beslissen dat ze zich niet mogen verdedigen. Die beslissing kunnen alleen mensen nemen die onder directe dreiging van geweld en oorlog leven. Onze rol als mensen die niet direct bedreigd worden is of we meehelpen te doden door wapens te leveren die ook aanvallen en niet alleen verdedigen.
Enns ziet eigenlijk maar een oplossing voor een conflict: dat de partijen aan tafel gaan zitten en tot een leefbare oplossing komen. Het gaat uiteindelijk niet om het verslaan van de een of de ander, dat leidt niet tot een duurzame vrede. Dat betekent niet dat oorlogsmisdaden ongestraft en onverzoend blijven. Maar die worden niet opgelost door meer geweld en het verslaan van de tegenstander. Voor Enns is het streven niet naar een wereld zonder conflict. Het gaat erom te leren om op een geweldloze manier conflicten op te lossen. Daartoe moeten alle diplomatieke kanalen ingezet worden, en moeten geopolitieke en economische belangen ondergeschikt worden gemaakt aan een einde aan het geweld.
Voor degenen die het Duits enigszins verstaan een aanrader om na te luisteren in tijden waarin oorlog, geweld en polarisatie dagelijkse kost zijn.
U kunt het gesprek hier naluisteren
Afbeelding: JESUS MAFA. De Bergrede, from Art in the Christian Tradition, een project van de Vanderbilt Divinity Library, Nashville, TN.