De ‘nomaden’ die nu zo’n drie jaar in OASE in Soest samenkomen, voelen zich nauw verwant met de ‘emerging churches’. In deze reportage brengt Raymond Volgers verslag uit van een inspirerende samenkomst, waarbij veel achtergrondinformatie is ontleend aan een interview achteraf met Johan ter Beek, een van de initiatiefnemers.
Een mooie definitie van een emerging church (letterlijk: opkomende kerk) geven Eddie Gibbs en Ryan Bolger in hun boek Emerging Churches: Creating Christian Community in Postmodern Cultures op p.28: een ‘missionaire gemeenschap die ontstaat van binnenuit de postmoderne cultuur en die bestaat uit navolgers van Jezus die trouw willen zijn in hun plaats en tijd’.
Warme sfeer
De Soester samenkomst vindt plaats in de Rembrandtkapel, een mooi kapelletje dat eenmaal per maand tegen een lage prijs wordt gehuurd. Naast de maandelijkse samenkomsten iedere derde zondag van de maand van 13.30 tot 15.30 uur (‘grote oase’) komt men wekelijks ook in kleiner verband als huisgemeente samen (‘kleine oase’). De mensen worden gastvrij in een zitruimte ontvangen met koffie en thee.
De kerkzaal ernaast is helemaal omgebouwd. Wat meteen opvalt, is dat het podium niet wordt gebruikt. Hier is duidelijk geen sprake van een onemanshow. Iedereen is betrokken en dit wordt symbolisch al gecommuniceerd door het podium vrij te houden. De zaal is warm en gezellig ingericht. Er staan moderne stoelen in een kring opgesteld naast de beamer. In het midden liggen een paar kussens, waarop mensen kunnen zitten. Er branden vier mooie, grote kroonluchters en enkele kaarsen, het is een beetje schemerig. Vlakbij het podium zijn verschillende hoekjes ingericht voor de tijd van bezinning. Voor de kinderen staan enkele tafels in de zaal opgesteld om aan te knutselen. Er is dus geen aparte zondagschool. De kinderen horen er helemaal bij.
Als alle mensen zijn aangekomen – de tijd speelt hierbij duidelijk geen rol – wordt iedereen verwelkomd. Er zijn ongeveer vijftig mensen aanwezig. Vandaag wordt er een kind opgedragen, dus er zijn veel gasten, vooral familieleden. Het begint hier niet, zoals in veel kerken wel gebruikelijk, met samenzang, maar met een uitgebreide lunch. Iedereen heeft wat meegebracht en er staat een tafel vol eten klaar.
Participatie staat centraal in deze gemeenschap, vertelt initiatiefnemer Johan ter Beek later. Iedereen heeft een inbreng, want een gemeente ben je samen, met elkaar. Vrijheid en gastvrijheid zijn andere kernwoorden die de sfeer benoemen. ‘Voel je vrij’, wordt er benadrukt en het is duidelijk zichtbaar dat de mensen zich op hun gemak voelen en nergens toe worden verplicht. Vanzelfsprekend is een dergelijk ontvangst ook heel gastvrij. Tijdens de lunch is er veel ruimte voor persoonlijk contact. In kleine groepjes zitten of staan mensen met elkaar te praten. Het gaat niet helemaal vanzelf om met anderen in contact te komen, maar met een klein beetje initiatief heb je zo een interessant gesprek met iemand.
Als iedereen heeft gegeten, gaat de deur van de zaal open en worden de mensen uitgenodigd voor een tijd van bezinning.
Stilte en rust
Niet iedereen loopt de zaal binnen. Sommige mensen blijven nog even doorpraten na het eten. In de zaal is het heel rustig, ook al is het niet helemaal stil en bewegingsloos. De kinderen zijn aan het knutselen. In een hoek zit iemand te lezen. Daarnaast staan enkele iconen opgesteld met kaarsverlichting, die in stilte kunnen worden bekeken.
Vlak daarachter zit iemand een Nooma-dvd op een laptop te bekijken en zachtjes te beluisteren. Op glazen wandrekken staat een hele collectie Nooma-dvd’s (naar het Griekse woord pneuma, wat ‘geest’ betekent en waarmee de Heilige Geest wordt aangeduid). De filmpjes die ongeveer tien minuten duren, brengen christelijke boodschappen vanuit persoonlijke levenservaringen in beeld op (post)moderne wijze. De eerste serie Nooma-dvd’s werd gemaakt door Rob Bell, een belangrijke inspirator binnen de emerging church-beweging.
Het is duidelijk zichtbaar dat de mensen zich
op hun gemak voelen
Naast de multimedia-afdeling tref ik nog een leeshoek. Op een tafel liggen wat boeken over de emerging church en daaromheen staan twee lichtgevende stoelen. Van het boek EmergingChurches.NL: nieuwe visie voor theologie en kerk in een postmoderne cultuur (2008), geschreven door Johan ter Beek, liggen verschillende exemplaren ter inzage. Ik pak er een en zoek een plekje om het in alle rust door te bladeren, terwijl ik op de achtergrond iemand gitaar hoor spelen.
Ter Beek is duidelijk geïnspireerd door het werk van Gibbs en Bolger. Hij geeft in zijn boek een uitvoerige beschrijving van de verschillende eigenschappen van emerging churches die zij in hun boek naar voren brengen. In het laatste hoofdstuk, waarin enkele conclusies worden getrokken en aanbevelingen worden gedaan, valt een zin mij in het bijzonder op: ‘we moeten beginnen met het stichten van vele Emerging Churches’ (143). Johan heeft een duidelijke visie en passie. Naast zijn lokale betrokkenheid in de OASE is hij vanaf het begin betrokken bij emergingchurch.nl, een landelijk netwerk. Als ik het boek weer heb teruggelegd, is de creatieve tijd van bezinning ten einde en begint de gezamenlijke viering.
Feestelijk
Niet voor iedere samenkomst wordt een hele liturgie voorbereid. Er is veel ruimte voor vrije bijdragen, maar voor vandaag is dat wel gebeurd. De samenkomst staat in het teken van het kind dat wordt opgedragen. De muziek is verfrissend anders. Geen Opwekking, Johannes de Heer of psalmen op hele noten. Er worden een aantal psalmen gezongen in de ‘Psalmen voor nu’-versie. In de vaste kern van OASE zitten twee muzikanten die meewerken aan het project ‘Psalmen voor nu’ (een nieuwe psalmberijming in hedendaags Nederlands op nieuwe melodieën) en een van hen is ook de leadzanger van de band. Naast de psalmen (Psalm 1, 8 en 145) wordt het Taizé-lied ‘Bless the Lord’ en de spiritual‘God is a God’ gezongen. De familie van het kind dat wordt opgedragen heeft een eigen bijdrage in de vorm van koorzang en ter afsluiting brengt iemand geheel spontaan een mooie gitaarsolo ten gehore.
Een preek is hij naar eigen zeggen niet gewend hier
Meestal is er geen preek of overdenking en wordt er bijvoorbeeld een Nooma-dvd getoond, maar ook dat is vandaag anders. De psalm ter overdenking wordt gelezen door een jong kind en Johan ter Beek houdt een soort preek, al is hij dat naar eigen zeggen niet gewend hier. Hij begint met het lezen van een eigentijds verhaal over twee bomen, goed te volgen voor kinderen, en spreekt vervolgens over Psalm 1, die volgens hem is bedoeld als onderricht voor de kinderen. Hij brengt interessant exegetisch commentaar van Walter Bruegemann naar voren, wat ook veelzeggend is, want deze oudtestamenticus is zeer geliefd onder de postmodernen.
Het opdragen van het kind, waarbij wordt gehoopt dat de jongen in zijn leven vrucht zal dragen naar Psalm 1, is een plechtig en tegelijkertijd feestelijk moment. Wie een dergelijke plechtigheid al eerder heeft meegemaakt in een bekende traditie (zoals in baptisten- of pinkstergemeenten) zal hier veel herkenning vinden. Het is wel opvallend dat er veel werk is verricht om van heel de samenkomst, hoeveel herkenning er ook mag zijn, een echt feest te maken.
Ontstaan
Het lijkt er sterk op dat vernieuwing een belangrijke rol speelt in de hierboven beschreven samenkomst. De gezinnen die deel uitmaken van de vaste kern van OASE hebben zo’n drie jaar geleden de Nederlands Gereformeerde Kerk verlaten om verschillende redenen, waaronder de ervaring van een niet-missionaire instelling en geen ruimte voor vernieuwing in de kerk. Zij startten een huisgemeente en noemden zichzelf ‘nomaden’, omdat zij zich als rondtrekkers beschouwden. Zij noemden de (kleine en grote) samenkomsten OASE om hiermee uit te drukken dat zij als nomaden in de oase samenkomen. In de ‘kleine oasen’ staat het onderwijsaspect centraal door interactief na te denken over geselecteerde onderwerpen of literatuur. Als voorbeeld wijst Johan ter Beek op de boeken van N.T. Wright en de actuele interesse voor ‘new monasticism’. In de ‘grote oasen’ lijkt de nadruk meer te liggen op ontmoeting. In ieder geval staat de zondagse samenkomst niet centraal. Ter Beek noemt het eerder een bijkomstigheid. Dit roept de vragen op naar de identiteit van OASE en waar deze gemeenschap voor staat.
Nieuwe traditie
Johan ter Beek ziet OASE graag als een ‘verhalen vertellende gemeenschap’. Het doel van deze ‘postmoderne nomaden’ is om in navolging van Jezus het Koninkrijk van God te laten zien door levens, relaties en verhalen heen. Dit gebeurt niet in de eerste plaats tijdens een bepaalde samenkomst, maar in het alledaagse leven in de praktijk. Onderwerpen als sociale actie, milieu, politiek en praktische gerechtigheid staan hoog op de agenda van OASE. Men wil gemeenschappelijk en actief laten zien wat Jezus Christus heeft voorgeleefd en niet individueel en passief berusten in het feit dat Jezus voor de zonden van verschillende individuen is gestorven. Natuurlijk is dit laatste waar, maar het is niet het hele verhaal. Het heleverhaal moet verhalenderwijs worden verteld door heel het leven heen. OASE wil geen water bij de wijn doen wat betreft toewijding aan Jezus Christus. De nadruk ligt daarom ook op volgerschap en niet op leiderschap. Van leiderschapsposities wil men niets weten.
Het gaat niet om verandering en vernieuwing op zichzelf
Beslissingen worden gezamenlijk genomen, al is er voor ieder besluit natuurlijk iemand die het initiatief neemt. In de praktijk werkt dit prima volgens Ter Beek. Hij beschouwt zichzelf als de theologische inspirator van de gemeenschap en niet als bijvoorbeeld voorganger of oudste. Op de vraag of er zaken zijn die hem niet aanspreken in de emerging church-beweging antwoordde hij dat het niet goed is om steeds te veranderen. Hij merkt soms dus puberaal gedrag op in emerging churches en wenst daar niet in mee te gaan. Het gaat niet om verandering en vernieuwing op zich, dus op een gegeven moment is het goed om ergens voor zeker een aantal jaren aan vast te houden. We mogen dus verwachten dat OASE naast vele bestaande tradities waaruit rijkelijk wordt geput nog wel even in de nieuwe traditie van een verhalen vertellende gemeenschap zal blijven staan.
— Raymond Volgers is promovendus aan de Evangelische Theologische Faculteit in Leuven (B) en werkt als verzorger/begeleider in Waalre (NL).